Ukryj
Pokaż wszystkie
Wyślij tekst przez e-mail 
Problemy badawcze związane z rzymską dyscypliną wojskową okresu republiki i pryncypatu
Streszczenie w języku polskim
Autor podjął próbę przedstawienia najważniejszych problemów związanych z badaniem rzymskiej dyscypliny wojskowej okresu republiki i pryncypatu. Ich liczba oraz charakter wynikają m.in. z ograniczonego dyskursu naukowego toczonego na ten temat, przejawiającego się niewielką liczbą publikacji poświęconych disciplina militaris. Co więcej, znaczna część autorów zadowala się powtarzaniem utartego stwierdzenia o surowej karności panującej rzekomo w legionach, bez próby znalezienia odpowiedzi na pytanie, co wpłynęło na takie postrzeganie tej kwestii. Kluczem do poznania prawdziwego charakteru rzymskiej dyscypliny jest uświadomienie sobie roli odegranej przez Polybiosa z Megalopolis i Flaviusa Iosephusa, jak również żyjących w XV i XVI w. humanistów. Dodawszy do tego przenoszenie ówczesnego aparatu pojęciowego przez tworzących na przełomie XIX i XX w. badaczy (często będących oficerami), opracowanie nowej wizji dyscypliny obowiązującej w rzymskich armiach jawi się jako bezwzględnie konieczne. Aby to jednak uzyskać, należy zrezygnować z bezkrytycznego cytowania norm zawartych w Digesta Iustiniani na rzecz skupienia się na źródłach narracyjnych, ukazujących rzymskie realia, a nie tylko postulaty wyrażone przez prawodawców.
Słowa kluczowe
Pełny tekst:
PDFBibliografia
Adcock F.E., Caesar as Man of Letters, Cambridge 1956.
Adcock F.E., The Roman Art of War Under the Republic, Cambridge MA 1940.
Aigner H., Die Soldaten als Machtfaktor in der ausgehenden römischen Republik, Innsbruck 1974.
Albrecht M. von, Geschichte der römischen Literatur. Von Andronicus bis Boethius, Bd. 1, Bern 1992.
Allmand Ch., The 'De Re Militari' of Vegetius: The Reception, Transmission and Legacy of a Roman Text in the Middle Ages, Cambridge 2011.
Andreski S., Military Organization and Society, 2nd edition, Berkeley–Los Angeles 1968.
Ardant du Picq [Ch.], Études sur le combat, Paris 1880.
Benvenuti F., The Bolsheviks and the Red Army, trans. Ch. Woodall, Cambridge 1988.
Bertaud J.-P., La révolution armée. Les soldats-citoyens et la Révolution française, Paris 1979.
Bishop M.C., Coulston J.C.N., Roman Military Equipment from the Punic Wars to the Fall of Rome, 2nd edition, Oxford 2009.
Botermann H., Die Soldaten und die römische Politik in der Zeit von Caesar Tod bis zur Begründung des Zweiten Triumvirats, München 1968.
Brand C.E., Roman Military Law, Austin 1968.
Brunt P.A., Conscription and Volunteering in the Roman Imperial Army, „Scripta Classica Israelica” 1974, 1.
Brunt P.A., Italian Manpower 225 B.C.–A.D. 14, Oxford 1971.
Brunt P.A., The Army and the Land in the Roman Revolution, „The Journal of Roman Studies” 1962, 52, 1/2.
Burke P., Historia kulturowa. Wprowadzenie, przeł. J. Hunia, Kraków 2012.
Büsch O., Militärsystem und Sozialleben im alten Preussen 1713–1807, Berlin 1963.
Campbell B., Teach Yourself How to Be a General, „The Journal of Roman Studies” 1987, 77.
Campbell B., War and Society in Imperial Rome, 31 BC–AD 284, London–New York 2002.
Campbell J.B., The Emperor and the Roman Army 31 BC–AD 235, Oxford 1984.
Cantal P., Étude sur l’armée révolutionnaire, Paris 1907.
Chrissanthos S.G., Sedtio. Mutiny in the Roman Army 90–40 B.C., Los Angeles 1999 (niepublikowana rozprawa doktorska).
Colin J., Piechota w XVIII wieku. Taktyka, przeł. A. Haberko, Oświęcim 2011.
Collinet P., La gènese du Digeste, du Code et des Institutes de Justinien, Paris 1952.
Cowan R., For the Glory of Rome: A History of Warriors and Warfare, London 2007.
D’Amato R., Sumner G., Arms and Armour of the Imperial Roman Soldier: From Marius to Commodus, 112 BC–AD 192, London 2009.
De Martino F., Storia della costituzione romana, vol. IV.2, Napoli 1975.
Delbrück H., Geschichte der Kriegskunst im Rahmen der politischen Geschichte, Bd. 1: Das Altertum, 3. Auflage, Berlin 1920.
Delbrück H., Geschichte der Kriegskunst im Rahmen der politischen Geschichte, Bd. 2: Die Germanen, 3. Auflage, Berlin 1920.
Deschard B., L’armée et la Révolution. Du service du Roi au service de la Nation, Paris 1989.
Devine A.M., Polybius’ lost Tactica: The Ultimate Source for the Tactical Manuals of Asclepiodotus, Aelian and Arrian?, „Ancient History Bulletin” 1995, 9, 1.
Erdmann E.H., Die Rolle des Heeres in der Zeit von Marius bis Caesar. Militärische und politische Probleme einer Berufsarmee, Neustadt 1972.
Faszcza M.N., Bourdieu, gender i rzymska dyscyplina wojskowa (Sara Elise Phang, Roman Military Service: Ideologies of Discipline in the Late Republic and Early Principate, Cambridge University Press, Cambridge 2008, 336 s.), „Studia Europaea Gnesnensia” 2014, 10.
Faszcza M.N., Bunty w późnorepublikańskiej armii rzymskiej (88–30 przed Chr.), Warszawa 2014 (niepublikowana rozprawa doktorska).
Faszcza M.N., Francuski przełom w badaniach nad rzymską dyscypliną wojskową (Catherine Wolff, Déserteurs et transfuges dans l’armée romaine à l’époque républicaine, Jovene editore, Napoli 2009, 453 s.), „Studia Europaea Gnesnensia” 2014, 10.
Faszcza M.N., Kara dziesiątkowania w późnorepublikańskiej armii rzymskiej, „Studia Prawnoustrojowe” 2014, 24.
Faszcza M.N., Montesquieu a rzymska dyscyplina wojskowa: poglądy, interpretacje i źródła poznania, „Zeszyty Prawnicze” 2016, 16, 1.
Faszcza M.N., recenzja: Catherine Wolff, L’armée romaine. Une armée modèle?, CNRS Éditions, Paris 2012, ss. 221, „Res Historica” 2014, 38.
Faszcza M.N., Rzymska dyscyplina wojskowa w ujęciu Niccolò Machiavellego, „Zeszyty Prawnicze” 2014, 14, 4.
Faszcza M.N., Seditiones militiae w ujęciu Herreniusa Modestinusa (D. 49.16.3.19–20), w: Res militaris. Studia nad wojskowością antyczną, t. 2, red. D. Waszak, Kalisz–Warszawa 2015.
Faszcza M.N., Vitis centurionis, czyli o okolicznościach nadania centurionom symbolu ich rangi, „Przegląd Historyczno-Wojskowy” 2015, 2.
Faszcza M.N., Wzrost dyscyplinarnych uprawnień centurionów w I w. p.n.e., w: Armia, systemy obronne i ideologiczno-religijne aspekty wojny w imperium rzymskim, red. H. Kowalski, P. Madejski, Lublin 2015.
Faszcza M.N., K. Kłodziński, ‘Immunes’ w armii rzymskiej w ujęciu jurysty rzymskiego Publiusa Taruttienusa Paternusa, „Zeszyty Prawnicze” 2012, 12, 4.
Feugère M., Weapons of the Romans, trans. D.G. Smith, Stroud 2002.
Flaig E., Zrytualizowana polityka. Znaki, gesty i władza w starożytnym Rzymie, przeł. L. Mrozewicz, A. Pawlicka, Poznań 2013.
Forni G., Estrazione etnica e sociale dei soldati delle legioni nei primi tre secoli dell’ impero, ANRW 1974, 2, 1.
Forni G., Il reclutamento delle legioni da Augusto a Diocleziano, Milano–Roma 1953.
Foucault M., Surveiller et punir. Naissance de la prison, Paris 1975.
Fuhrmann Ch.J., Policing the Roman Empire: Soldiers, Administration, and Public Order, Oxford 2012.
Garlan Y., War in the Ancient World: A Social History, trans. J. Lloyd, London 1975.
Garraffoni R., Robbers and Soldiers: Criminality and Roman Army in Apuleius’ Metamorphoses, „Gerión” 2004, 22.
Gilliver C.M., The Roman Art of War, 3rd edition, Stroud 2011.
Giuffrè V., Il ‘diritto militare’ dei Romani, Bologna 1980.
Giuffrè V., La letteratura «de re militari». Appunti per una storia degli ordinamenti militari, Napoli 1974.
Goffart W., The Date and Purpose of Vegetius’ De Re Militari, „Traditio” 1977, 33.
Goldsworthy A.K., The Roman Army at War 100 BC–AD 200, Oxford 1996.
Grosse R., Armia rzymska od cesarza Galiena do początków bizantyjskiej organizacji temowej, przeł. J. Pawlikowski, E. Piszczatowska, Oświęcim 2012.
Guarino A., La compilazione delle Digesta Iustiniani, „Atti della Accademia di Scienze Morali e Politichi di Napoli” 1968, 79.
Hahlweg W., Die Heeresreform der Oranier und die Antike, Berlin 1941.
Haldon J., Warfare, State and Society in the Byzantine World 565–1204, London 1999.
Harmand J., L’armée et le soldat à Rome de 107 à 50 avant notre ère, Paris 1967.
Harris W.V., War and Imperialism in Republican Rome 327–70 B.C., Oxford 1979.
Haynes I., Blood of the Provinces: The Roman Auxilia and the Making of Provincial Society from Augustus to the Severans, Oxford 2013.
Haynes I., Military Service and Cultural Identity in the Auxilia, w: The Roman Army as Community, eds. A. Goldsworthy, I. Haynes, Portsmouth 1999.
Hinard F., «Aulu Gelle et le serment», w: Au Miroir de la culture antique : Mélanges René Marache, Rennes 1992.
Hobsbawm E., Introduction, w: The Invention of Tradition, eds. E. Hobsbawm, T. Ranger, Cambridge 1983
Hoeven M. van der, Exercise of Arms: Warfare in the Dutch Revolt (1568–1648), Leiden 1997.
Honoré T., Justinian’s Digest. Character and Compilation, Oxford 2010.
Hornblower S., Stick, Stones, and Spartans: The Sociology of Spartan Violence, w: War and Violence in Ancient Greece, ed. H. van Wees, London–Swansea 2002.
Hornblower S., Warfare in Ancient Literature: The Paradox of War, w: The Cambridge History of Greek and Roman Warfare, Vol. 1: Greece, the Hellenistic World and the Rise of Rome, eds. P. Sabin, H. van Wees, M. Whitby, Oxford 2007.
James S., Rome & the Sword: How Warriors & Weapons Shaped Roman History, London 2011.
James S., Writing the Legions: the Development and Future of Roman Military Studies in Britain, „Archeological Journal” 2002, 159.
Jany C., Geschichte der König Preußischen Armee bis zum Jahre 1807 (Geschichte der Preußischen Armee vom 15. Jahrhundert bis 1914, Bd. I), Berlin 1928.
Jolowicz H.F., Nicholas B., Historical Introduction to the Study of Roman Law, 3rd edition, Cambridge 1978.
Jung J.H., Die Rechtsstellung der römischen Soldaten. Ihre Entwicklung von den Anfängen Roms bis auf Diokletian, ANRW 1982, 2, 14.
Kaegi W.E., Byzantine Military Unrest 471–843. An Interpretation, Amsterdam 1981.
Kajanto I., Tacitus’ attitude to war and the soldier, „Latomus” 1970, 29.
Keaveney A., The Army in the Roman Revolution, London–New York 2007.
Keppie L., The Making of the Roman Army: From Republic to Empire, London 1984.
Klotz A., Kommentar zum Bellum Hispaniense, Leipzig 1927.
Kromayer J., Veith G., Heerwesen und Kriegführung der Griechen und Römer, München 1928.
Kuleczka G., Studia nad rzymskim wojskowym prawem karnym, Poznań 1974.
Kumaniecki K., Literatura rzymska. Okres cyceroński, Warszawa 1977.
Le Bohec Y., The Imperial Roman Army, trans. R. Bate, 2nd edition, London–New York 2001.
Lendon J.E., Soldiers & Ghosts: A History of Battle in Classical Antiquity, New Haven–London 2005.
Lendon J.E., The Roman Army Now, „The Classical Journal” 2004, 99, 4.
Lendon J.E., War and Society, w: The Cambridge History of Greek and Roman Warfare, Vol. 1: Greece, the Hellenistic World and the Rise of Rome, eds. P. Sabin, H. van Wees, M. Whitby, Oxford 2007.
Lipsius J., De militia romana libri quinque, [b.m.w.] 1596.
Loriga S., Soldats. Un laboratoire disciplinaire: l’armée piémontaise au XVIIIe siècle, Paris 1991.
Łuć I.A., Boni et mali milites romani. Relacje między żołnierzami wojsk rzymskich w okresie wczesnego cesarstwa, Kraków 2010.
MacMullen R., Soldier and Civilian in the Later Roman Empire, Cambridge MA 1953.
MacMullen R., The Legion as Society, „Historia” 1984, 33.
Mauch O., Der latinische Begriff Disciplina, Freiburg 1941.
Maxfield V.A., The Military Decorations of the Roman Army, Berkeley–Los Angeles 1981.
McDonnell M., Roman Manliness: Virtus and the Roman Republic, Cambridge 2006.
Messer W.S., Mutiny in the Roman Army. The Republic, „Classical Philology” 1920, 15, 2.
Mommsen Th., Römisches Strafrecht, Leipzig 1899.
Milner N.P., Introduction, in: Vegetius: Epitome of Military Science, trans. N.P. Milner, 2nd edition, Liverpool 2011.
Morvan J., Le soldat impérial (1800–1814), t. 2, Paris 1904.
Moszumański Z., Piwowar S., Rawski W., Dyscyplina wojskowa. Rys historyczny ewolucji przepisów dyscyplinarnych, Warszawa 2012.
Neumann A.R., s.v. Vegetius, RE Suppl., X, 1965.
Nicolet C., Obywatel, polityk, w: Człowiek Rzymu, red. A. Giardina, przeł. P. Bravo, Warszawa 1997.
Nicolet C., The World of the Citizen in Republican Rome, trans. P.S. Falla, Berkeley–Los Angeles 1980.
Nimwegen O. van, The Dutch Army and the Military Revolutions, 1588–1688, Leiden 2012.
Nippel W., Public Order in Ancient Rome, Cambridge 1995.
Oakley S.P., Single Combat in the Roman Republic, „The Classical Quarterly” 1985, 35, 2.
Oman Ch., Wellington’s Army, 1809–1814, London 1912.
Osler D., The Compilation of Justinian’s Digest, „Zeitschrift der Savigny-Stiftung für Rechtsgeschichte” 1985, 102.
Parker H.M.D., The Antiqua Legio of Vegetius, „The Classical Quarterly” 1932, 26, 3/4.
Parker H.M.D., The Roman Legions, 2nd edition, New York 1958.
Phang S.E., Military Documents, Languages, and Literacy, in: A Companion to the Roman Army, ed. P. Erdkamp, Malden–Oxford–Carlton 2007.
Phang S.E., Roman Military Service: Ideologies of Discipline in the Late Republic and Early Principate, Cambridge 2008.
Rankov B., Military Forces, w: The Cambridge History of Greek and Roman Warfare, Vol. 2: Rome from the Late Republic to the Late Empire, eds. P. Sabin, H. van Wees, M. Whitby, Oxford 2007.
Rawson E., The Literary Sources for the Pre-Marian Army, „Papers of the British School at Rome” 1971, 39.
Resch K., Die Freiheit des Feldherrn. Der Handlungsspielraum römischer Feldherrn, 218–133 v. Chr., Wien–Berlin 2010.
Rich J.W., The Supposed Manpower Shortage of the Later Second Century B.C., „Historia” 1983, 32, 3.
Richardot P., Végèce et la culture militaire au Moyen Age (Ve–XVe siècles), Paris 1998.
Sabin P., The Face of Roman Battle, „The Journal of Roman Studies” 2000, 90.
Sabin P., The Mechanics of Battle in the Second Punic War, in: The Second Punic War: A Reappraisal, eds. T. Cornell, B. Rankov, P. Sabin, London 1996.
Sander E., Das römische Militärstrafrecht, „Rheinisches Museum für Philologie” 1960, 103.
Santosuosso A., Soldiers, Citizens and the Symbols of War from Classical Greece to Republican Rome, 500–167 B.C., Boulder–Oxford 1997.
Schenk D., Flavius Vegetius Renatus: Die Quellen der Epitoma rei militaris („Klio”, 22), Leipzig 1930.
Schmitthenner W., Politik und Armee in der späten Römischen Republik, „Historische Zeitschrift” 1960, 190, 1.
Sekunda N., Military Forces, in: The Cambridge History of Greek and Roman Warfare, Vol. 1: Greece, the Hellenistic World and the Rise of Rome, eds. P. Sabin, H. van Wees, M. Whitby, Oxford 2007.
Shrader Ch.R., The Influence of Vegetius’ De re militari, „Military Affairs” 1981, 45, 4.
Smith F.W., The Fighting Unit: an Essay in Structural Military History, „L’Antiquité Classique” 1990, 59.
Southern P., The Roman Army: A Social and Institutional History, Oxford 2006.
Spaulding O.L., The Ancient Military Writers, „The Classical Journal” 1933, 28, 9.
Srogosz T., Żołnierz swawolny. Z dziejów obyczajów armii koronnej w XVII wieku, Warszawa 2010.
Stauner K., Das offizielle Schriftwesen des römischen Heeres von Augustus bis Gallienus, (27 v. Chr. – 268 n. Chr.), Bonn 2004.
Stawecki P., Z badań nad dyscypliną, przestępczością i moralnością wojska Drugiej Rzeczypospolitej, Warszawa 2000.
Stout S.E., Training Soldiers for the Roman Legion, „The Classical Journal” 1921, 16, 7.
Sulser J., Disciplina. Beitrage zur inneren Geschichte des römischen Heeres von Augustus bis Vespasian, Basel 1923.
Syme R., The Roman Revolution, Oxford 1939.
Tocqueville A. de, O demokracji w Ameryce, t. 2, przeł. B. Janicka, M. Król, Kraków 1996.
Toynbee A.J., Hannibal’s Legacy: The Hannibalic War's effects on Roman life, Vol. 2, Oxford 1965.
Vendrand-Voyer J., Origine et développement du «droit militaire» romain, „Labeo” 1982, 28, 3.
Walbank F.W., A Historical Commentary on Polybius, Vol. 1, Oxford 1957.
Watson G.R., Documentation in the Roman Army, ANRW 1974, 2, 1.
Watson G.R., The Roman Soldier, 2nd edition, London 1982.
Webster G., The Roman Imperial Army of the First and Second Centuries A.D., 3rd edition, Norman 1998.
Wesch-Klein G., Soziale Aspekte des römischen Heerwesens in der Kaiserzeit, Stuttgart 1998.
Wiedemann T., Singe Combat and being Roman, „Ancient Society” 1996, 27.
Wojna R., W ogniu rosyjskiej wojny wewnętrznej 1918–1920, Warszawa 1975.
Wolff C., Déserteurs et transfuges dans l’armée romaine à l’époque républicaine, Napoli 2009.
Wolff C., L’armée romaine: Une armée modèle?, Paris 2012.
Zemke E.F., Armia Czerwona 1918–1941. Powstanie narzędzia agresji, przeł. K. Mróz-Mazur, Oświęcim 2015.
Ziółkowski A., Łupy wojenne Rzymian III–I w. p.n.e. Pochodzenie, podział, sposoby wykorzystania, Warszawa 1980 (niepublikowana rozprawa doktorska).
Ziółkowski A., Urbs direpta. Los miasta zdobytego przez Rzymian w okresie wielkich podbojów, w: Świat antyczny. Stosunki społeczne. Ideologia i polityka. Religia, red. B. Bravo, J. Kolendo, W. Lengauer, Warszawa 1988.
DOI: http://dx.doi.org/10.17951/rh.2016.42.13-48
Data publikacji: 2017-03-23 12:35:44
Data złożenia artykułu: 2016-08-28 10:46:02
Statystyki
Wskaźniki
Odwołania zewnętrzne
- Brak odwołań zewnętrznych
Prawa autorskie (c) 2017 Michał Norbert Faszcza
Powyższa praca jest udostępniana na lcencji Creative Commons Attribution 4.0 International License.