Ukryj
Pokaż wszystkie
Wyślij tekst przez e-mail 
Antybohaterki nowożytnych dziejów Polski w podręcznikach Drugiej Rzeczypospolitej
Streszczenie w języku polskim
Autorka artykułu przedstawia zmiany jakie dokonały się w podręcznikowym obrazie kobiet – zaliczanych do grupy antybohaterek dziejów Polski – w latach 1918–1939. Punktem wyjścia są opracowania dziewiętnastowieczne, w których uwaga piszących skupiona była na wybitnych królowych doby nowożytnej: Bonie, Marii Ludwice i Marii Kazimierze. Stosunek do nich autorów opracowań historyczno-dydaktycznych powstałych po odzyskaniu niepodległości był pochodną różnych czynników, ale i dowodem akceptacji dla nowych ról kobiet w scalanym na nowo społeczeństwie, m.in. drogą edukacji historycznej. Dotyczyło to szczególnie tych kobiecych ról, które wywoływały społeczny opór, ponieważ związane były z zaangażowaniem w politykę, uznawaną za przestrzeń męskiej aktywności.
W artykule położono nacisk na ujęcia porównawcze, tak, aby wyraźnie zarysowały się różnice między tym, co było typowe dla ujęć dydaktycznych sprzed i po 1918 r. Przeanalizowano 30 podręczników historii powstałych w pierwszej i drugiej dekadzie Polski Odrodzonej, adresowanych do dzieci i młodzieży szkół powszechnych, gimnazjów i liceów ogólnokształcących. Poszukiwano przy tym odpowiedzi na pytania: 1. W jaki sposób postrzegano ambitne władczynie w odmiennych warunkach politycznych, tj. w sytuacji formalnej równości praw politycznych kobiet i mężczyzn? 2. Na ile podręczniki dla zreformowanej przez piłsudczyków szkoły odróżniały się od tych wykorzystywanych wcześniej? 3. W jakiej mierze reorientacja ideału wychowawczego w lat trzydziestych XX w. wpłynęła na obraz rozpolitykowanych polskich królowych doby nowożytnej?
Słowa kluczowe
Pełny tekst:
PDF (English)Bibliografia
Arnold S., Leśniewski Cz., Pohoska H., Polska w rozwoju dziejowym: zagadnienia polityczne, ustrojowe, gospodarczo-społeczne, kulturalne. Zeszyt I. Dzieje polityczne Polski, Warszawa 1929.
Baczkowski K., Jan Dąbrowski (1890–1965), in: Uniwersytet Jagielloński. Złota księga Wydziału Historycznego, ed. J. Dybiec, Kraków 2000.
Bogucka M., Białogłowa w dawnej Polsce. Kobieta w społeczeństwie polskim XVI–XVIII wieku na tle porównawczym, Warszawa 1998.
Bogucka M., Kobieta a świat polityki w XVI–XVIII wieku, in: M. Bogucka, Gorsza płeć. Kobieta w dziejach Europy od antyku po wiek XXI, Warszawa 2006.
Bornholtz T., Historia dla kl. II gimnazjów, Lwów 1937.
Charewiczowa Ł., Kobieta w dawnej Polsce. Do okresu rozbiorów, added an afterword J. Suchmiel, Poznań 2002.
Chojnowski A., Aktywność kobiet w życiu politycznym, in: Równe prawa i nierówne szanse: kobiety w Polsce międzywojennej, eds. A. Żarnowska, A. Szwarc, Warszawa 2000.
[Chyliński M.], Dzieje ojczyste ze szczególnym uwzględnieniem historii Galicji. Dzieło prof. Uniwersytetu Jagiel. M. Bobrzyńskiego do użytku wyższych klas szkół średnich, Kraków 1879.
Daszyńska-Golińska Z., Kobieta obywatelka, in: Głos kobiet w kwestii kobiecej, Kraków 1903.
Dąbrowska J.E., Klementyna. Rzecz o Klementynie z Tańskich Hoffmanowej, Białystok 2008.
Dąbrowski J., Historia. Tom drugi dla II klasy gimnazjów, Lwów 1938.
Dąbrowski J., Historia powszechna i polska dla I klasy wszystkich wydziałów liceów ogólnokształcących, Lwów 1939.
Dąbrowski J., Wiadomości z dziejów Polski, vol. 2, Lwów 1928.
Fischerówna A., Druga czytanka historyczna dla IV-tej klasy szkół powszechnych, 3rd edition, part 1, Przemyśl–Warszawa 1929.
Gebert B., Gebertowa G., Opowiadania z dziejów ojczystych dla niższych klas szkół średnich. Wydanie siódme uzupełnione, Lwów–Warszawa 1921.
Gebert B., Gebertowa G., Opowiadania z dziejów ojczystych dla niższych klas szkół średnich, Lwów–Warszawa 1925.
Gebert B., Gebertowa G., Opowiadania z dziejów ojczystych dla niższych klas szkół średnich, część II, Lwów–Warszawa 1929.
Gebert B., Gebertowa G., Opowiadania z dziejów powszechnych ze szczególnym uwzględnieniem dziejów Polski, część pierwsza do elekcji Stanisława Augusta, edition 6 abridged, Lwów–Warszawa 1929.
Gebert B., Gebertowa G., Opowiadania z dziejów powszechnych ze szczególnym uwzględnieniem dziejów Polski, Litwy i Rusi, część pierwsza do elekcji Stanisława Augusta Poniatowskiego, Lwów–Warszawa 1925.
Gebertowa G., Historia dla klasy V szkół powszechnych III i II stopnia. Opowiadania i czytania, Lwów–Warszawa 1937.
Górczyński W., Pielgrzym w Dobromilu… Izabeli z Flemingów Czartoryskiej – pierwsza próba popularyzacji historii ojczystej w środowisku wiejskim, in: Między historią a edukacją historyczną, ed. V. Julkowska, Poznań 2003.
Górnicka-Boratyńska A., Cztery projekty emancypacyjne (1863–1939), Izabelin 2001.
Grabski A.F., Zarys historii historiografii polskiej, Poznań 2000.
Halbersztadt J., Kobiety w murach Uniwersytetu Warszawskiego 1915–1939, in: Kobieta i kultura. Kobiety wśród twórców kultury intelektualnej i artystycznej w dobie rozbiorów i w niepodległym państwie polskim, vol. 4, eds. A. Żarnowska, A. Szwarc, Warszawa 1996.
Halecki O., Lata wojenne Zygmunta Starego, in: Polska, jej dzieje i kultura od czasów najdawniejszych do chwili obecnej. Tom pierwszy od pradziejów do roku 1572, Warszawa 1927.
Hartleb K., Biblioteka Zygmunta Augusta, Lwów 1928.
Hartleb W., Ostatni Jagiellonowie. Sylwety monarchów i ludzi. Ocena wydarzeń, Lwów 1938.
Historycy o historii. Od Adama Naruszewicza do Stanisława Kętrzyńskiego 1775–1918, collected by, with introduction and commentary by M.H. Serejski, Warszawa 1963.
Hoszowska M., Dziewiętnastowieczne polskie podręczniki historii a narracje o kobietach, in: Galicja i jej dziedzictwo, vol. 24, Kobieta w Galicji. Nowoczesność i tradycja, eds. J. Kamińska-Kwak, S. Kozak, D. Opaliński, Rzeszów 2016.
Hoszowska M., Kobiety w pisarstwie historyczno-dydaktycznym Izabeli Czartoryskiej, in: O kobietach. Studia i szkice. Wiek XIX i XX, ed. J. Hoff, Rzeszów 2011.
Hoszowska M., Kobiety w podręcznikach historii ojczystej XIX stulecia. Uwagi metodologiczne, ‘Kultura i Historia’ 2004, 6,
http://www.kulturaihistoria.umcs.lublin.pl/nr6/art./hoszowska_m.html [accessed on: 1 XI 2020].
Hoszowska M., Kobiety w twórczości Kazimierza Hartleba (1886–1951), in: Człowiek – Społeczeństwo – Źródło. Studia dedykowane Profesor Jadwidze Hoff, eds. S. Kozak et al., Rzeszów 2014.
Hoszowska M., Mit Matki Polki w dziewiętnastowiecznych syntezach historycznych, in: Mity i stereotypy w dziejach Polski i Ukrainy w XIX i XX wieku, eds. A. Czyżewski et al., Warszawa–Łódź 2012.
Hoszowska M., Siła tradycji, presja życia. Kobiety w dawnych podręcznikach dziejów Polski (1795–1918), Rzeszów 2005.
Janeczek-Jabłońska E., Staropolskie kobiety władzy w historiografii polskiej doby zaborów, Łódź 2019.
Janelli M., Kisielewska J., Z dziejów ojczystych. Zbiór opowiadań dla młodzieży szkół powszechnych i średnich, Lwów–Warszawa 1920.
Jarosz W., Opowiadania z dziejów ojczystych dla V klasy szkół powszechnych 3 i 2 stopnia, Lwów 1937.
Jarosz W., Opowiadania z dziejów powszechnych i polskich dla kl. V szkół powszechnych. Część I do czasów Stanisława Augusta Poniatowskiego, Warszawa 1921.
Jarosz W., Opowiadania z dziejów powszechnych i polskich dla klasy V szkół powszechnych. Część I do czasów Stanisława Augusta Poniatowskiego, 9th edition, Lwów 1933.
Kałwa D., Kobieta aktywna w Polsce międzywojennej. Dylematy środowisk kobiecych, Kraków 2001.
Kelly D.R., Losy historii. Badanie przeszłości od Herdera do Huizingi, Warszawa 2010.
Kisielewska J., W służbie Ojczyzny. Pogadanki historyczne dla IV oddziału, edition 6 unaltered, part 2, Kraków 1929.
Kisielewska J., W służbie Ojczyźnie. Pogadanki historyczne dla IV oddziału, edition 20 unaltered, part 1, Warszawa 1932.
Klanowski T., Germanizacja gimnazjów w Wielkim Księstwie Poznańskim i opór młodzieży polskiej w latach 1870–1914 (na przykładzie Gimnazjum Marii Magdaleny w Poznaniu), Poznań 1962.
Koestler N., Kobiety polskie między społeczeństwem tradycyjnym a nowoczesnym, in: Kobieta i edukacja na ziemiach polskich w XIX i XX wieku. Zbiór studiów, vol. 2, part 2, eds. A. Żarnowska, A. Szwarc, Warszawa 1995.
Kolbuszewska J., Kobiety w drodze na naukowy Olimp… Akademicki awans polskich historyczek (od schyłku XIX wieku po rok 1989), Łódź 2020.
Kondracka M., Kobiety na uniwersytetach, in: Równe prawa i nierówne szanse: kobiety w Polsce międzywojennej, eds. A. Żarnowska, A. Szwarc, Warszawa 2000.
Konopka H., Edukacja historyczna w polskich szkołach powszechnych 1918–1939, Białystok 1987.
Kubik K., Joachim Pastorius, gdański pedagog XVII wieku, Gdańsk 1970.
Kulczycki J., Strajki szkolne zaborze pruskim 1901–1907, Poznań 1993.
Kurkowska M., Narcyza Żmichowska w środowisku warszawskim lat czterdziestych XIX w., in: Kobieta i świat polityki. Polska na tle porównawczym w XIX i w początkach XX w. Zbiór studiów, vol. 3, eds. A. Żarnowska, A. Szwarc, Warszawa 1994.
Kusiak A., Łucja Charewiczowa – inicjatorka badań nad przeszłością kobiet polskich, in: Kobieta i kultura. Kobiety wśród twórców kultury intelektualnej i artystycznej w dobie rozbiorów i w niepodległym państwie polskim, vol. 4, eds. A. Żarnowska, A. Szwarc, Warszawa 1996.
Kusiak A., O historii kobiet, in: Humanistyka i płeć, vol. 2, Kobiety w poznaniu naukowych wczoraj i dziś, eds. E. Pakszys, D. Sobczyńska, Poznań 1997.
Lechicka J., Historia dla I klasy liceum. Część II. Dzieje wieków średnich, dzieje nowożytne do 1660 r., Lwów 1938.
Lewicki A., Zarys historii Polski, compiled and supplemented by Jan Friedberg (w ‘Dodatku’ Literatura historyczna), 12th school edition, Warszawa–Kraków–Lublin–Łódź–Poznań–Wilno–Zakopane 1925.
Ładyżyński A., Rola rodziny w kształtowaniu postaw religijnych i patriotycznych w zaborze austriackim (1772–1914), in: Rodzina jako środowisko wychowawcze w czasach nowożytnych, ed. J. Jakubiak, Bydgoszcz 1995.
Łosowski J., Anatol Lewicki, Przemyśl 1981.
Łozowska-Marcinkowska K., Sprawy niewieście. Problematyka czasopism kobiecych Drugiej Rzeczypospolitej, Poznań 2010.
Majorek Cz., Historia utylitarna i erudycyjna. Szkolna edukacja historyczna w Galicji (1772–1918), Warszawa 1990.
Martynowiczówna W., Historia. Podręcznik dla V klasy szkół powszechnych 3 i 2 stopnia, Lwów 1937.
Martynowiczówna W., Obrazy z przeszłości i teraźniejszości. Podręcznik do nauki historii dla IV klasy szkół powszechnych 1 stopnia. Kurs A, Lwów 1936.
Maternicki J., Adam Szelagowski – ostatni polski polihistor, in: J. Maternicki, Historia jako dialog. Studia i szkice historiograficzne, Rzeszów 1996.
Maternicki J., Adama Szelągowskiego parasynteza dziejów Polski, in: Wielokulturowe środowisko historyczne Lwowa w XIX i XX w., vol. 5, eds. J. Maternicki, L. Zaszkilniak, Rzeszów 2007.
Maternicki J., Dydaktyka historii w Polsce 1773–1918, Warszawa 1974.
Maternicki J., Historia i życie narodu. Poglądy i postawy historyków polskich XIX i XX w., Rzeszów 2009.
Maternicki J., ‘Historyk sługą narodu’. Poglądy Adama Naruszewicza, Joachima Lelewela, Tadeusza Korzona i Szymona Askenazego, in: Historia. Mentalność. Tożsamość. Miejsce i rola historii i historyków w życiu narodu polskiego i ukraińskiego w XIX i XX wieku, eds. J. Pisulińska, P. Sierżęga, L. Zaszkilniak, introduction J. Maternicki, Rzeszów 2008.
Maternicki J. Polska dydaktyka historii 1918–1939. Materiały i komentarze, Warszawa 1978.
Maternicki J., Wielokształtność historii, Warszawa 1990.
Maternicki J., Górczyński W., Po upadku państwa, in: J. Maternicki, Cz. Majorek, W. Górczyński, Historia jako zadanie wychowawcze. Edukacja historyczna młodzieży w latach 1773–1830, Warszawa 1988.
Mazurczak D., Kariery akademickie kobiet w Polsce międzywojennej – Uniwersytet Poznański, in: Kobieta i kultura. Kobiety wśród twórców kultury intelektualnej i artystycznej w dobie rozbiorów i w niepodległym państwie polskim, vol. 4, eds. A. Żarnowska, A. Szwarc, Warszawa 1996.
Morawska Z., Opowiadania z dziejów ojczystych dla domu i szkoły […], 5th edition corrected and supplemented, Warszawa 1921.
Moraczewski J., Gospodarza Jędrzeja opowiadanie podług starych ksiąg polskich. Jaka to dawniej była Polska i jacy byli starzy Polacy, book 3, Poznań 1854.
Moszczeńska W., Mrozowska H., Podręcznik do nauki historii na drugą klasę gimnazjalną, Lwów 1934.
Możdżeń S., Zarys historii wychowania, part 2, Wiek XIX – do 1918 roku, Kielce 1995.
Nanke C., Historia nowożytna. Podręcznik dla klas wyższych szkół średnich. Część pierwsza od początku w. XVI. do pierwszego rozbioru Polski i wybuchu rewolucji francuskiej, 4th edition, Lwów–Warszawa 1929.
Nowaczyk S., Przewodnik metodyczny do opowiadań z dziejów ojczystych dla V klasy szkół powszechnych Włodzimierza Jarosza, Lwów 1934.
Osiński Z., Janusz Jędrzejewicz piłsudczyk i reformator edukacji (1885–1951), Lublin 2007.
Perkowska U., Studentki Uniwersytetu Jagiellońskiego 1894–1939. W stulecie immatrykulacji pierwszych studentek, Kraków 1994.
Pietrzak M., Sytuacja prawna kobiet w Drugiej Rzeczypospolitej, in: Równe prawa i nierówne szanse. Kobiety w Polsce międzywojennej. Zbiór studiów, eds. A. Żarnowska, A. Szwarc, Warszawa 2000.
Pisulińska J., Czesław Nanke (1883–1950), in: Złota księga historiografii lwowskiej XIX i XX wieku, eds. J. Maternicki, L. Zaszkilniak, [vol. 1], Rzeszów 2007.
Pisulińska J., Działalność naukowa i dydaktyczna Czesława Nankego na Uniwersytecie Jana Kazimierza we Lwowie, in: Wielokulturowe środowisko historyczne Lwowa w XIX i XX w., vol. 4, eds. L. Zaszkilniak, J. Maternicki, Lwów–Rzeszów 2006.
Pociecha W., Bona Sforza d’Aragona, in: Polski Słownik Biograficzny, vol. 2, Kraków 1936.
Pohoska H., Dydaktyka historii (wydanie II-gie, uzupełnione i rozszerzone, dostosowane do nowych programów), Warszawa 1937.
Pohoska H., Historia w szkole powszechnej. Wskazówki metodyczne zastosowane do nowego programu, Warszawa 1933.
Pohoska H., Wysznacka M., Śladami ojców. Czytanki historyczne, part 2, Warszawa 1934.
Pohoska H., Wysznacka M., Z naszej przeszłości. Podręcznik do nauki historii dla V kl. szkół powszechnych, Warszawa 1934.
Przyborowski W., Dzieje Polski do r. 1772 opracowane dla młodzieży, Warszawa 1879.
Puchowski K., Edukacja historyczna w kolegiach jezuickich Rzeczypospolitej, Gdańsk 1999.
Puszka A., Nauczyciele historii i geografii państwowych szkół średnich w Galicji w okresie autonomicznym (1868–1914), Lublin 1999.
Romankówna M., Sprawa Entuzjastek, ‘Pamiętnik Literacki’ 1957, 48, 1–2.
Ryniewicz A., Historia średniowieczna i nowożytna ze szczególnem uwzględnieniem dziejów Polski, 3rd edition, Lwów–Warszawa 1929.
Sadowska J., Ku szkole na miarę Drugiej Rzeczypospolitej. Geneza, założenia, realizacja reformy Jędrzejowiczowskiej, Białystok 2001.
Schönbrenner J., Dzisiaj i dawniej na ziemiach polskich. Historia Polski dla V-ej klasy szkoły powszechnej, Warszawa 1934.
Schönbrenner J., Dzisiaj i dawniej na ziemiach polskich. Podręcznik do nauki historii dla V kl. szkół powszechnych drugiego i trzeciego stopnia, Lwów 1938.
Sierakowska K., Aspiracje polityczne Związku Równouprawnienia Kobiet Polskich, in: Kobieta i świat polityki. Polska na tle porównawczym w XIX i w początkach XX w. Zbiór studiów, vol. 3, eds. A. Żarnowska, A. Szwarc, Warszawa 1994.
Sierakowska K., Macierzyństwo – wizje a rzeczywistość, in: Równe prawa i nierówne szanse: kobiety w Polsce międzywojennej, eds. A. Żarnowska, A. Szwarc, Warszawa 2000.
Sierakowska K., Rodzice, dzieci, dziadkowie… Wielkomiejska rodzina inteligencka w Polsce 1918–1939, Warszawa 2003.
Smoleński W., Historia Polski, 3rd edition, Warszawa 1923.
Sokołowski A., Dzieje Polski Ilustrowane, vol. 2, Wiedeń 1904.
Stinia M., Uniwersytet Jagielloński w latach 1871–1914. Modernizacja procesu nauczania, Kraków 2014.
Suchmiel J., Działalność naukowa kobiet w Uniwersytecie we Lwowie do roku 1939, Częstochowa 2000.
Suchmiel J., Łucja Charewiczowa 1897–1943. Życie i dzieło, Częstochowa 2001.
Suleja W., Wrzesiński W., Argument historyczny jako element wychowania państwowego w szkole II Rzeczypospolitej, in: Wartości w edukacji historycznej, ed. J. Rulka, Bydgoszcz 1999.
Szelągowski A., Historia nowożytna. Wydanie trzecie przejrzane i poprawione, dostosowane do programu MWRiOP, Warszawa–Kraków 1924.
Szelągowski A., Obrazy z dziejów Polski, Warszawa 1920.
Szews J., Filomaci pomorscy. Tajne związki młodzieży polskiej na Pomorzu Gdańskim w latach 1830–1920, Warszawa 1992.
Szymczak M., Kobiety w polskich programach i podręcznikach do nauczania historii dla szkoły średniej po II wojnie światowej, Zielona Góra 2011.
Śliwa M., Udział kobiet w wyborach i ich działalność parlamentarna, in: Równe prawa i nierówne szanse: kobiety w Polsce międzywojennej, eds. A. Żarnowska, A. Szwarc, Warszawa 2000.
Wapiński R., Kobiety i życie publiczne – przemiany pokoleniowe, in: Równe prawa i nierówne szanse: kobiety w Polsce międzywojennej, eds. A. Żarnowska, A. Szwarc, Warszawa 2000.
Wawrzykowska-Wierciochowa D., Z dziejów dawnych pensji żeńskich w Królestwie Polskim, ‘Rozprawy z Dziejów Oświaty’ 1967, 10.
Wierzbicka M., Popularne podręczniki dziejów Polski w latach 1864–1914, in: Edukacja historyczna społeczeństwa polskiego w XX w. Zbiór studiów, ed. J. Maternicki, Warszawa 1981.
Wierzbicka M., Władysław Smoleński, Warszawa 1980.
Wierzbicka M., Jakubowska B., Autorski i dzieła – kobiety w polskiej nauce historycznej w dwudziestoleciu międzywojennym, in: Kobieta i kultura. Kobiety wśród twórców kultury intelektualnej i artystycznej w dobie rozbiorów i w niepodległym państwie polskim, vol. 4, eds. A. Żarnowska, A. Szwarc, Warszawa 1996.
Winiarz A., Nauczanie domowe dzieci polskich w dobie niewoli narodowej (1795–1918), in: Nauczanie domowe dzieci polskich od XVIII do XX wieku. Zbiór studiów, eds. J. Jakubiak, A. Winiarz, Bydgoszcz 2004.
Wodzicka z Potockich T., Historia polska dla dorastającej młodzieży, part 4, Kraków 1904.
Woźniczka-Paruzel B., ‘Dzieje ojczyste dla ludu’ doby romantyzmu, Wrocław 1990.
Wójcik-Łagan H., Kobiety w polskiej myśli dydaktyczno-historycznej w latach 1918-1939, in: Polska w XIX i XX wieku – społeczeństwo i gospodarka, eds. W. Caban et al., Kielce 2013.
Wójcik-Łagan H., Kult bohatera narodowego. Józef Piłsudski w szkolnej edukacji historycznej w latach trzydziestych XX wieku, Kielce 2012.
Wróbel-Lipowa K., Collegium Nobilium czasów Stanisława Konarskiego szkołą patriotyzmu i wychowania obywatelskiego, in: Szkolnictwo pijarskie w czasach minionych a współczesne problemy edukacji historycznej, vol. 1, eds. K. Wróbel-Lipowa, M. Ausz, Kraków–Lublin 2010.
Żarnowski J., Kobiety w strukturze społeczno-zawodowej Polski międzywojennej, in: Równe prawa i nierówne szanse: kobiety w Polsce międzywojennej, eds. A. Żarnowska, A. Szwarc, Warszawa 2000.
DOI: http://dx.doi.org/10.17951/rh.2020.50.319-360
Data publikacji: 2020-12-28 11:40:19
Data złożenia artykułu: 2018-10-07 16:02:47
Statystyki
Wskaźniki
Odwołania zewnętrzne
- Brak odwołań zewnętrznych
Prawa autorskie (c) 2020 Mariola Hoszowska
Powyższa praca jest udostępniana na lcencji Creative Commons Attribution 4.0 International License.