Limitanei w Historia Augusta. Czy wzmianki o armii przygranicznej można wykorzystać do datowania Historia Augusta?

Robert Sławomir Suski

Streszczenie w języku polskim


Historia Augusta jest najbardziej enigmatycznym źródłem, które powstało w późnym antyku. Jego autor ukrył czas, w którym go stworzył, oraz użył 6 różnych pseudonimów. Sugeruje w swoich biografiach, że pisał za panowania tetrarchów lub Konstantyna Wielkiego, a w rzeczywistości nastąpiło to dużo później. W Historia Augusta zostały wymienione cztery razy jednostki limitanei. Oczywiście wszystkie te wzmianki używają terminologii anachronicznej dla czasów, w których miały zostać napisane, czy miały się rozgrywać. W poniższym artykule poddałem analizie owe wzmianki dotyczące wojsk przygranicznych w Historia Augusta. Pozwalają one nam lepiej poznać mentalność owego autora. Szczególnie jedna z tych wzmianek była istotna. Długo uważano, że jest ona świadectwem przekształcenia rzymskiej armii nadgranicznej w chłopską milicję. Dziś zarzucono tego typu przekonanie. Niemniej opisuje ona użytkowanie ziemi przez żołnierzy limitanei, co poświadczone jest w źródłach kodeksowych dopiero w połowie V w. Tymczasem większość badaczy uważa dziś, że Historia Augusta powstała w końcu IV lub na początku V w. O ile na podstawie tej wzmianki nie sposób jednoznacznie datować powstanie Historia Augusta na połowę V w., to jednak pozostaje ona wskazówką, która pozwala na nowo rozpocząć dyskusję o datowaniu powstania tego źródła.

Słowa kluczowe


rzymska armia; limitanei; późne cesarstwo rzymskie; rzymska historiografia; Historia Augusta

Pełny tekst:

PDF (English)

Bibliografia


Printed sources

XII Panegyrici Latini, ed. E. Galletier, Panégyriques latins, Paris 1949–1955.

Ammianus Marcellinus, Rerum Gestarum, ed. V. Gardthausen, Stuttgart 1967 (Bibliotheca Tauberiana); J.C. Rolfe, London 1935–1940 (Loeb); J. Fontaine, Paris 1968–1999 (Les Belles Lettres).

Aurelius Victor, Liber de cesaribus, eds. F. Pichlmayer, R. Gründer, Leipzig 1970 (Bibliotheca Teubneriana); P. Dufraigne, Paris 1975 (Les Belles Lettres).

Corpus Inscriptionum Latinarum, vol. 1–17, ed., Berlin 1862–

Corpus Iuris Civilis, vol. 2, Codex Iustinianus, ed. P. Krueger, Berlin 1967.

Claudianus, Panegyricus dictus Honorio Augusto quartum consuli, ed. J.B. Hall, Stuttgart 1985.

Claudianus, Panegyricus dictus Honorio Augusto sextum consuli, ed. J.B. Hall, Stuttgart 1985.

Claudianus, in Eutropium, ed. J.B. Hall, Stuttgart 1985.

Codex Theodosianus, eds. T. Mommsen, P. Meyer, Berolini 1905.

Eutropius, Breviarium ab urbe condita, ed. H. Droysen, Hannower 1879; C. Santini, Stuttgart 1979 (Bibliotheca Teubneriana).

Inscriptiones Latinae Selectae, ed. H. Dessau, Berlin 1892–1916.

Historia Augusta, ed. E. Hohl, Leipzig 1971 (Bibliotheca Teubneriana), transl. with franc. A. Chastagnol, Histoire Auguste. Les empereurs romains des II e et III e siécles, Paris 1994.

Libanius, Orationes, ed. R. Foester, Leipzig 1903–1927 (Bibliotheca Teubneriana).

Notitia Dignitatum, Pars Secunda. In partibus Orientis, in: Notitia dignitatum. Accedunt notitia urbis Constantinopolitanae et laterculi provinciarum, ed. O. Seeck, Frankfurt am Main 1962.

Sulpicius Severus, Vita Sancti Martini, ed. J. Fontaine, Paris 1967–1969 (Sources chrétiennes).

Oxyrhynchus, Papyri, vol. 1–82, eds. B.P. Grenfell et al., 1889–

Procopius, Bella, ed. J. Haury; rev. G. Wirth, Leipzig 1962–1964 (Bibliotheca Teubneriana).

Synesius, De Regno, in: Synesios de Cyrène, vol. 5, Opusculus II, eds. J. Lamoureux, N. Aujoulat, Paris 2008.

Themistius, Orationes, ed. L. von Spengel, Leipzig 1866 (Bibliotheca Teubneriana).

Zosimus, Historia Nova, ed. L. Mendelssohn, Leipzig 1867 (Bibliotheca Tauberiana); F. Paschoud, Paris 1971–1989 (Les Belles Lettres).

Studies

Baranowski M., Opowieść o koniu, który ani piękny, ani duży, ale wytrzymały był (HA., Prob., 8), ‘Historia i Świat’ 2014, 3.

Baranowski M., Przedcesarskie gesta Probusa, czyli kariera idealnego pryncepsa w Historia Augusta, ‘U schyłku starożytności. Studia Źródłoznawcze’ 2014, 13.

Barnes T.D., Some Persons in the Historia Augusta, ‘Phoenix’ 1972, 26.

Bayless W.N., Anti-Germanism in the Age of Stylicho, ‘Byzantine Studies’ 1976, 32.

van Berchem D., L`Armée de Dioclétien et la Réforme Constantinienne, Paris 1952.

Bertrand-Dagenbach C., Histoire Auguste, vol. 3.2, Vie d`Alexandre Sévère, Paris 2014 (Collection des Universités de France. Série latine 406).

Birley A.R., Rewriting Second- and Third-Century History, in Late Antique Rome the Historia Augusta, ‘Classica’ 2006, 19.

Birley E., True and False: Order of Battle in the HA, in: Bonner Historia-Augusta-Colloquium 1977/1978, ed. J. Straub, Bonn 1980.

Chastagnol A., Histoire Auguste. Les Empereurs Romains des II e et III siècles, Paris 1994.

Chastagnol A., L'utilisation des ‘Caesares’ d'Aurélius Victor dans l'Histoire Auguste, in: Bonner Historia-Augusta-Colloquium 1966/1967, ed. J. Straub, Bonn 1968.

Cubelli V., Aureliano Imperatore. La rivolta dei monetieri e la cosiddetta riforma monetaria, Firenze 1992.

Elton H., Frontiers of the Roman Empire, Batsford 1996.

Elton H., Sztuka wojenna w rzymskiej Europie 350–425, Oświęcim 2013.

Galimberti A., The Pseudo-Hadrianic Epistle in the Historia Augusta and Hadrian’s Religious Policy, in: Hadrian and the Christians, ed. M. Rizzi, Berlin–New York 2010.

Grosse R., Armia rzymska. Od cesarza Galiena do początków bizantyjskiej organizacji temowej, Oświęcim 2012.

Heather P.J., The Anti-Scythian Tirade of Synesius' ‘De Regno’, ‘Phoenix’ 1988, 42.

den Hegst D., Ammianus, The Historia Augusta and Julian, in: Studies of Greek and Roman Civilization, ed. J. Styka, Kraków 1998.

den Hengst D., Egyptomania and Egyptophobia in Late Antiquity, in: Studies of Greek and Roman Literature, Classica Cracoviensia II, ed. J. Styka, Kraków 1996.

Isaac B., The Meaning of the Terms Limes and Limitanei, ‘The Journal of Roman Studies’ 1988, 78.

Jones A.H.M., The Later Roman Empire, vol. 2, Oxford 1964.

Kienast D., Römische Kaisertabelle, Darmstadt 1996.

Le Bohec Y., ‘Limitanei’ et ‘comitatenses’ Critique de la thèse attribuée à Theodor Mommsen, ‘Latomus’ 2007, 66.

Letki P., Kawaleria Dioklecjana, Oświęcim 2012.

Linderski J., Heliogabalus, Alexander Severus and the ius confarreationis. A Note on the Historia Augusta, in: J. Linderski, Roman Questions. Selected Papers, Stuttgard 1995.

Millar F., The Emperor in the Roman World (31 B.C. – A.D. 337), London 1977.

Moreno-Ferrero I., Severus Alexander`s Severitas and the Composition of the Life, in: Historiae Augustae Colloquium Genevense, VII 1998, ed. F. Paschoud, Bari 1999.

Mouchová B., Crudelitas Principis Optimi, in: Bonner Historia-Augusta-Colloquium 1970, ed. J. Straub, Bonn 1972.

Paschoud F., Histoire Auguste, vol. 5.1, Vies d`Aurélien et Tacite, Paris 1996.

Paschoud F., Histoire Auguste, vol. 5.2, Vies de Probus, Firmus, Saturnun, Proculus et Bonose, Carus, Numérien et Carin, Paris 2001.

Paschoud F., Zosime: Histoire Nouvelle, vol. 1, Paris 2003.

Paschoud F., Histoie Auguste, vol. 4.3, Vies des trente tyrans et de Claude, Paris 2011

Potter D.S., The Roman Empire at Bay AD 180–395, London–New York 2004.

Saunders R.T., A Biography of the Emperor Aurelian A.D. 270–275, Ann Arbor 1992.

Seeck O., Castellani. 2, in: Real-Encyclopädie der klassischen Altertumswissenschaft, Band III 2, Stuttgart 1899.

Seston W., Dioclétien et la tétrarchie, I. Guerres et réformes (284–300), Paris 1946.

Seston W., Du Comitatus de Dioclétien aux Comitatenses de Constantin, in: Scripta varia. Mélanges d'histoire romaine, de droit, d'épigraphie et d'histoire du christianisme, ed. W. Seston, Rome 1980.

Southern P., Historia armii rzymskiej 753 przed Chr. – 476 po Chr., Oświęcim 2019.

Southern P., Dixon K.R., The Late Roman Army, London–New York 1996.

Stern M., Greek and Latin Authors on Jews and Judaism, vol. 2, Jerusalem 1980.

Suski R., Jowisz, Jahwe, Jezus. Religie w Historia Augusta, Warszawa 2015.

Suski R., Konsolidacja Cesarstwa Rzymskiego za panowania Aureliana 270–275, Kraków 2008.

Syme R., Ammianus and the Historia Augusta, Oxford 1968.

Szopa A., Armia rzymska w IV wieku, in: Świat rzymski w IV wieku, eds. P. Filipczak, R. Kosiński Kraków 2015.

Treadgold W., Bizancjum i jego armia 284–1081, Wodzisław Śląski 2013.

Turcan R., Le délit des monétaires rebellés contre Aurélien, ‘Latomus’ 1969, 28.

Watson A., Aurelian and the Third Century, London–New York 1999.

Wipszycka E., Zosimos, Nowa historia, Warszawa 1993.

Ziółkowski A., Historia Rzymu, Poznań 2004.




DOI: http://dx.doi.org/10.17951/rh.2020.49.97-115
Data publikacji: 2020-12-21 13:05:18
Data złożenia artykułu: 2019-03-28 21:48:24


Statystyki


Widoczność abstraktów - 1300
Pobrania artykułów (od 2020-06-17) - PDF (English) - 620

Wskaźniki



Odwołania zewnętrzne

  • Brak odwołań zewnętrznych


Prawa autorskie (c) 2020 Robert Suski

Creative Commons License
Powyższa praca jest udostępniana na lcencji Creative Commons Attribution 4.0 International License.