Hide
Show all
Email this article 
Territorial Coats of Arms on the Crown Seals of King Stanisław August
Abstract
A wreath of territorial, and later also state and dynastic coats of arms, as an element of the composition of Polish royal seals, appeared at the turn of the 14th and 15th centuries. Initially, it was placed on the seals of majesty, later on the broad (chancellor's) seals of the Crown and Lithuania, and from the times of John Casimir also on the small (sub-chancellor) Crown seals. A set of these coats of arms was created during the reign of King Michael. In general, however, in the field of territorial heraldry, it was characterized by quite high stability, and the land coats of arms introduced to it in the Jagiellonian times functioned without major changes until the reign of Stanisław August. This king used two sets of state seals. The first, created for the coronation in 1764, was a continuation of traditional patterns. The changes concerned only the coat of arms in the second set of seals made in 1780. They concerned two areas: the content and the form of presenting the signs. In the first, the markings of the former fief areas, which were no longer associated with the Crown, were updated: the coat of arms of the Moldavian fief was replaced with the coat of arms of the Kalisz Voivodeship, and the coat of arms of the Pomeranian fief with the coat of arms of Livonia. In the aspect of form, hatching of signs was used for the first time in state sigillography. Although hatching appears already on Wettin's seals, it was not used on Polish state seals. As a result, the seals created in 1780 are the first official color representation of the coats of arms of the lands of the Kingdom of Poland. Breaking with the existing tradition, the creator of the seal, Jan Filip Holzhaeusser, also reversed the arrangement of figural emblems, which until then had been directed towards the central element of the image (i.e., towards the figure of the enthroned ruler, or the Polish Eagle), and also changed the shape of some emblems to forms known from earlier times, later rejected. Enigmatic in this context is the small crown seal of this king, known from one of the collector's imprints, probably made in 1785. Its uniqueness, apart from the lack of confirmation of wider use, prove modifications in the coat of arms, unjustified on the grounds of Polish territorial heraldry.
Keywords
Full Text:
PDF (Język Polski)References
Archiwum Główne Akt Dawnych w Warszawie:
Zbiór dokumentów pergaminowych, sygn. 1485, 1489.
Archiwum Narodowe w Krakowie:
Zbiór Rusieckich, pergamin 257.
Archiwum Państwowe w Toruniu:
Akta luźne miasta Torunia, sygn. 9029.
Akta miasta Torunia, Kat. I, I-114; Kat. II, I-3302, I-3495, I-3508.
Biblioteka Kórnicka Polskiej Akademii Nauk:
Pieczęcie luźne, Zbiór Zamoyskich, kolekcja V, sygn. P-32, P-39e, P-42, P-45, P-46, P-47a, P-49b, P-56, P-57, P-58, P-59, P-78, P-78a, P-91, P-92b, P-94, P-110.
Adamczewski M., Pieczęć wojewódzka powiatów sieradzkiego i szadkowskiego z roku 1792, „Biuletyn Szadkowski” 2007, 7.
Bodniak S., Działyńska Gryzelda Celestyna (1804–1883), w: Polski słownik biograficzny, t. 6, red. W. Konopczyński, Kraków 1948.
Die Siegel der Deutschen Kaiser und Könige, Bd II, wyd. O. Posse, Dresden 1910.
Fabijański W., Pieczęcie papierowe z podkładem w zbiorze sfragistycznym Zakładu Narodowego im. Ossolińskich we Wrocławiu, Wrocław 2009.
Forysiak-Wójciński R., Dwie nieznane pieczęcie królewskie Stanisława Augusta Poniatowskiego, „Archiwista Polski” 2015, 1.
Gesamtverzeichnis der Siegel im Gatterer-Apparat, Teil 1–2 [Abbildungen], oprac. K.H. Debus, Koblenz 2013.
Guerreau I., Otto I. von Wohldenberg. Form und Funktion der Selbstdarstellung eines norddeutschen Weltgeistlichen im spiegel seiner Siegel, w: Siegel. Gebrauch und Bedeutung, red. G. Signori, Darmstadt 2007.
Gumowski M., Handbuch der polnischen Siegelkunde, Graz 1966.
Gumowski M., Pieczęcie królów Polski, Kraków 1910.
Hlebionek M., Herb ziemi kijowskiej na pieczęciach władców Rzeczpospolitej, „Sfrahistychnyy Shchorichnyk” [„Сфрагiстичний Щорiчник”] 2012, 2.
Hlebionek M., Katalog pieczęci przy dokumentach samoistnych w zasobie Archiwum Państwowego w Bydgoszczy, Warszawa 2012.
Hlebionek M., Nieznana pieczęć króla elekta Stanisława I, „Rocznik Polskiego Towarzystwa Heraldycznego” 2016, 15 (26).
Hlebionek M., Pokora P., Refleksje o „Pieczęciach królów i królowych polskich”, „Studia Źródłoznawcze” 2012, 50.
I sigilli dell’Archivo Vaticano, wyd. P. Sella, M.-H. Laurent, t. 1, Citta del Vaticano 1937.
Jabłonowski J.A., Heraldica, to iest osada kleynotow rycerskich y wiadomosc znaków herbownych dotąd w Polszcze nieobiaśniona, Lwów 1742.
Jaworska A., Orzeł Biały. Herb państwa polskiego, Warszawa 2003.
Katalog dokumentów, listów oraz pieczęci królów i królowych polskich przechowywanych w Archiwum Państwowym we Wrocławiu, oprac. M. Chmielewska, Wrocław 1991.
Katalog pieczęci Archiwum Państwowego w Toruniu, z. 1, Pieczęcie królów i królowych polskich do 1572 r., oprac. J. Bonczkowski, D. Chyła, M. Hlebionek, M. Superczyński, red. M. Hlebionek, Toruń 2020.
Kletler P., Die Kunst im österreichischen Siegel, Wien 1927.
Konopczyński W., Borch Jan Jędrzej (zm. 1780), w: Polski słownik biograficzny, t. 2, red. W. Konopczyński, Kraków 1936.
Krawczuk W., Pieczęcie Zygmunta III Wazy, Kraków 1993.
Kruszyński T., Właściwości stylowe polskich monet i pieczęci od czasu renesansu, Kraków 1933.
Kuczyński S. K., Polskie herby ziemskie. Geneza, treści, funkcje, Warszawa 1993.
Kuczyński S.K., Zagadka herbu ziemi dobrzyńskiej, w: Kultura średniowieczna i staropolska. Studia ofiarowane Aleksandrowi Gieysztorowi w pięćdziesięciolecie pracy naukowej, red. D. Gawinowa et al., Warszawa 1991.
Maaler J., Die Teütsch spraach: Alle wörter, namen, un[d] arten zu reden in Hochteütscher spraach, dem ABC nach ordenlich gestellt, unnd mit gutem Latein gantz fleissig unnd eigentlich vertolmetscht, dergleychen bißhär nie gesähen, Zürich 1561.
Marciniak R., O rzekomym herbie Wielkopolski XIV i XV w., „Roczniki Historyczne” 1999, 65.
Odnorozhyenko O., Ruski korolivs’ki, hospodarski ta knyazivski pyechatki XIII–XVI st. (= Monumenta Rutheniae Heraldica, vol. 2), Kharkiv 2009 [Однорожєнко O., Рускі королівські, господарскі та князівскі пєчаткі XIII–XVI ст. (= Monumenta Rutheniae Heraldica, vol. 2), Харків 2009].
Panfil T., Verba signi. Dzieje herbu ziemi lubelskiej, Lublin 1998.
Petra Sancta S., De symbolis heroicis libri IX, Antverpia 1634.
Petra Sancta S., Tesserae gentilitiae ex legibus fecialium descriptae, Romae 1638.
Piech Z., Monety, pieczęcie i herby w systemie symboli władzy Jagiellonów, Kraków 2003.
Piech Z., Pieczęcie herbowe w systemach sfragistycznych dawnej Rzeczypospolitej, w: Dawne pieczęcie. Typologia – metody badań – interpretacje, red. Z. Piech, Warszawa 2015.
Pieczęcie królów i królowych Polski, Warszawa 2010.
Pieczęć w Polsce średniowiecznej i nowożytnej, red. P. Dymmel, Lublin 1998.
Sava K. von, Die Siegel der österreichischen Regenten bis Kaiser Max I., Wien 1871.
Sigilla regum et reginarum Poloniae. Pieczęcie królów i królowych Polski ze zbiorów Archiwum Głównego Akt Dawnych, Warszawa 2015.
Syta K., Gabinet Dyplomatyczny Stanisława Augusta Poniatowskiego 1764–1768, w: Polska kancelaria królewska. Między władzą a społeczeństwem, cz. 3, red. W. Chorążyczewski, W. Krawczuk, Warszawa 2008.
Śliwiński B., Herb województwa pomorskiego, w: Współczesna heraldyka samorządowa i jej problemy. I Krakowskie Kolokwium Heraldyczne, red. W. Drelicharz, Z. Piech, Kraków 2000.
Urzędnicy centralni i nadworni Polski XIV–XVIII wieku. Spisy, red. A. Gąsiorowski, Kórnik 1992.
Więcek A., Jan Filip Holzhaeusser (1741–1792) nadworny medalier króla Stanisława Augusta Poniatowskiego, Warszawa 1993.
Zangre J.B., Representation de l’Ancienne et Souveraine Duche de Brabant, Louvain 1600.
DOI: http://dx.doi.org/10.17951/rh.2023.55.281-304
Date of publication: 2023-07-20 09:56:39
Date of submission: 2023-01-02 12:39:48
Statistics
Indicators
Refbacks
- There are currently no refbacks.
Copyright (c) 2023 Marcin Hlebionek
This work is licensed under a Creative Commons Attribution 4.0 International License.