Jak sufragana chełmskiego kijami pobito, czyli o rozruchach religijnych w Hrubieszowie i Czerniczynie z marca–kwietnia 1636 r. Oblata protestacji i obdukcji Abrahama Śladkowskiego oraz oględzin ran jego kapelana, siostrzeńca i woźnicy w urzędzie grodzkim grabowieckim

Artur Goszczyński

Streszczenie w języku polskim


Jednym z głównych pól konfliktu pomiędzy unitami i prawosławnymi w Rzeczypospolitej w pierwszej połowie XVII w. była kwestia praw do użytkowania miejsc kultu. Celem zażegnania związanych z tym waśni w 1635 r. powołano komisję, która miała dokonać repartycji cerkwi w miastach królewskich w sposób proporcjonalny do ilości zamieszkujących je grekokatolików i dyzunitów. Jednym z ośrodków objętych jej działaniami był Hrubieszów w ziemi chełmskiej, gdzie urzędnicy przyznali prawosławnym dwie świątynie. Pomimo pomyślnego dla siebie werdyktu tamtejsi dyzunici wywołali zamieszki, w trakcie których napadli na grekokatolicką cerkiew, katolickich duchownych oraz mieszczan łacińskiego obrządku. Ponadto na wieść o przyjeździe sufragana chełmskiego Abrahama Śladkowskiego do położonego opodal Czerniczyna powzięli oni zamiar napaści na duchownego, do czego przekonali zamieszkujących tam włościan. Pod ich wpływem chłopi najpierw zaatakowali miejscową cerkiew i poturbowali zawiadującego nią popa, następnie zaś pobili wspomnianego dostojnika, który przybył tam na wieść o rozruchach, nie oszczędzając przy tym towarzyszących mu osób. W wyniku działań podjętych przez unickiego biskupa chełmskiego Metodego Terleckiego winni zajść mieli odpowiadać życiem i majątkiem za swoje postępowanie. Od kary jednak odstąpiono po tym, jak mieszczanie odbyli publiczną pokutę oraz przyjęli unickie wyznanie.


Słowa kluczowe


Abraham Śladkowski; Władysław IV Waza; Metody Terlecki; Hrubieszów; Czerniczyn; unici; prawosławni; tumult; Rzeczpospolita

Pełny tekst:

PDF

Bibliografia


Archiwum Państwowe w Lublinie:

Księgi grodzkie grabowieckie, Relacje, sygn. 83.

Akty izdavayemyye Vilenskoyu Kommisіeyu dlya razbora drevnikh aktov, t. 23, Akty kholmskago grodskago suda, red. V.M. Ploshchanskiy, Vilna 1896 [Акты издаваемые Виленскою Коммисіею для разбора древних актов, т. 23, Акты холмскаго гродскаго суда, red. В.М. Площанский, Вилна 1896].

Akta sejmikowe województwa bełskiego. Lata 1572–1655, wyd. M. Zwierzykowski, R. Kołodziej, Kraków 2020.

Arkhiv Yugozapadnoy Rosii izdavayemyy vremennoyu kommissiyeyu dlya razbora drevnikh aktov, vysochayshe uchrezhdennoyu pri Kіevskom, Podolskom i Volynskom general-gubernatore, ch. 1, Akty o tserkovno-religіoznykh otnoshenіyakh v Yugo-Zapadnoy Rusi. (1322–1648 gg.), t. 6, red. O. Levitskiy, Kіev 1883 [Архив Югозападной Росии издаваемый временною коммиссиею для разбора древних актов, высочайше учрежденною при Кіевском, Подолском и Волынском генерал-губернаторе, ч. 1, Акты о церковно-религіозных отношеніях в Юго-Западной Руси. (1322–1648 гг.), т. 6, red. О. Левицкий, Кіев 1883].

Arkhiv Yugozapadnoy Rosii izdavayemyy vremennoyu kommissiyeyu dlya razbora drevnikh aktov, vysochayshe uchrezhdennoyu pri Kіevskom, Podol’skom i Volynskom general-gubernatore, ch. 1, t. 10, Akty, otnosiaszczіiesia k istorіi Galicko-russkoj prawoslavnoy cerkvi (1423–1714 g.g.), red. A. Krylovskіy, Kiev 1904 [Архив Югозападной России издаваемый временному коммиссиею для разбора древних актов, высочайше учрежденною при Киевском, Подольском и Волынском генерал-губрнаторе, ч. 1, т. 10, Акты, относящіеся к исторіи Галицко-русской православной церкви (1423–1714 г.г.), red. А. Крыловскій, Кіев 1904].

Arkhiv Yugozapadnoy Rosii izdavayemyy vremennoyu kommissiyeyu dlya razbora drevnikh aktov, vysochayshe uchrezhdennoyu pri Kіevskom, Podolskom i Volynskom general-gubernatore, ch. 2, Postanovlenіya dvoryanskikh provintsіal’nykh seymov, v Yugozapadnoy Rossіi, t. 1, red. N.D. Ivanishev, Kіev 1861 [Архив Югозападной Росии издаваемый временною коммиссиею для разбора древних актов, высочайше учрежденною при Кіевском, Подолском и Волынском генерал-губернаторе, ч. 2, Постановленія дворянских провинціальных сеймов, в Югозападной Россіи, т. 1, red. Н.Д. Иванишев, Кіев 1861].

Chłapowski K., Starostowie niegrodowi w Koronie 1565–1795 (Materiały źródłowe), Warszawa–Bellerive-sur-Allier 2017.

Golubev S., Kіevskіy Mitropolit Petr Mogila i ego spodvizhniki (opyt tserkovno-istoricheskago izsledovanіya), t. 2, Prilozhenіya, Kіev 1898 [Голубев С., Кіевскій Митрополит Петр Могила и его сподвижники (опыт церковно-историческаго изследованія), т. 2, Приложенія, Кіев 1898].

Kronika Pawła Piaseckiego biskupa przemyślskiego. Polski przekład wedle dawnego rękopismu, poprzedzony studyjum krytycznem nad życiem i pismami autora, wyd. J. Bartoszewicz, Kraków 1870.

Litterae Episcoporum. Historiam Ucrainae Illustrantes (1600–1900), vol. 1, 1600–1640, coll. P. Athanasius, G. Welykyj, Romae 1972.

Litterae Episcoporum. Historiam Ucrainae Illustrantes (1600–1900), vol. 2, 1641–1664, coll. P. Athanasius, G. Welykyj, Romae 1973.

Volumina Constitutionum, t. 3, 1611–1640, vol. 2, 1627–1640, wyd. S. Grodziski, M. Kwiecień, A. Karabowicz, Warszawa 2013.

Bendza M., Sposoby realizacji unii brzeskiej, w: Unia brzeska z perspektywy czterech stuleci, red. J.S. Gajek, S. Nabywaniec, Lublin 1998.

Ćwikła L., Polityka władz państwowych wobec Kościoła prawosławnego i ludności prawosławnej w Królestwie Polskim, Wielkim Księstwie Litewskim oraz Rzeczypospolitej Obojga Narodów w latach 1344–1795, Lublin 2006.

Dzięgielewski J., O tolerancję dla zdominowanych. Polityka wyznaniowa Rzeczypospolitej w latach panowania Władysława IV, Warszawa 1986.

Dzięgielewski J., O ustroju, decydentach i dysydentach. Studia i szkice z dziejów Pierwszej Rzeczypospolitej, Kraków 2011.

Dzięgielewski J., Sejmy elekcyjne, elektorzy, elekcje 1573–1674, Pułtusk 2003.

Gil A., Chełmska diecezja unicka 1596–1810. Dzieje i organizacja, Lublin 2005.

Kaczorowski W., Sejmy konwokacyjny i elekcyjny w okresie bezkrólewia 1632 r., Opole 1986.

Kawecki R., Śladkowski (Sładkowski, Słodkowski, Szlatkowski) Abraham Jan h. Nowina, w zakonie Jacek (ok. 1581–1641), w: Polski słownik biograficzny, t. 50, red. A. Romanowski, Warszawa–Kraków 2015.

Kempa T., Terlecki Metody h. Sas (zm. 1649), w: Polski słownik biograficzny, t. 53, red. A. Romanowski, Warszawa–Kraków 2019–2021.

Kempa T., Wobec kontrreformacji. Protestanci i prawosławni w obronie swobód wyznaniowych w Rzeczypospolitej w końcu XVI i w pierwszej połowie XVII wieku, Toruń 2007.

Kossowski A., Blaski i cienie unii kościelnej w Polsce w XVII–XVIII w. w świetle źródeł archiwalnych, w: Księga pamiątkowa ku czci Jego Ekscelencji X. Biskupa Mariana Leona Fulmana, cz. 3, Wydział Nauk Humanistycznych, Lublin 1939.

Kvasnetskiy A., Ob uprazdnennykh prikhodakh i zakrytykh tserkvakh b. Kholmskoy greko-unіatskoy eparkhіi, Grubeshovskago okruga (Prodolzhenіe), „Kholmsko-varshavskiy eparkhial’nyy vestnik” 1891, nr 11 [Кваснецкий А., Об упраздненных приходах и закрытых церквах б. Холмской греко-уніатской епархіи, Грубешовскаго округа (Продолженіе), „Холмско-варшавский епархиальный вестник” 1891, nr 11].

Litwin H., Status prawny Cerkwi prawosławnej i grekokatolickiej w Rzeczypospolitej w XVII wieku, „Barok. Historia – literatura – sztuka” 1996, 3, 2.

Mazur K., W stronę integracji z Koroną. Sejmiki Wołynia i Ukrainy w latach 1569–1648, Warszawa 2006.

Mironowicz A., Kościół prawosławny w dziejach dawnej Rzeczypospolitej, Białystok 2001.

Mironowicz A., Podlaskie ośrodki i organizacje prawosławne w XVI i XVII wieku, Białystok 1991.

Mironowicz A., Prawosławie i unia za panowania Jana Kazimierza, Białystok 1996.

Niesiecki K., Herbarz polski, t. 9, wyd. J.N. Bobrowicz, Lipsk 1842.

Pernal A.B., Rzeczpospolita Obojga Narodów a Ukraina. Stosunki dyplomatyczne w latach 1648–1659, Kraków 2010.

Ploshchanskiy V.M., Proshloye Kholmskoy Rusi po arkhivnym dokumentam XV–XVIII v. i dr. istochnikam, ch. 2, Vil’na 1901 [Площанский В.М., Прошлое Холмской Руси по архивным документам XV–XVIII в. и др. источникам, ч. 2, Вильна 1901].

Półćwiartek J., Nacje i religie na pograniczu etnicznym polsko-ukraińskim czasów nowożytnych. Próba bilansu, w: Sąsiedztwo. Osadnictwo na pograniczu etnicznym polsko-ukraińskim w czasach nowożytnych, red. J. Półćwiartek, Rzeszów 1997.

Półćwiartek J., Zarys problematyki etnicznej i religijnej na pograniczu etnicznym polsko-ruskim czasów nowożytnych (do 1772), „Zeszyty Naukowe Wyższej Szkoły Pedagogicznej w Rzeszowie. Seria Społeczno-Pedagogiczna i Historyczna. Historia” 1997, 23, 6.

Rzońca J., Echa unii brzeskiej na sejmach u schyłku XVI wieku, w: Ludzie i sprawy, red. L. Kuberski, Opole 1998.

Rzońca J., Kościół unicki w okresie panowania Wazów (1596–1668), w: 400-lecie unii brzeskiej. Tło polityczne, skutki społeczne i kulturalne. Materiały z konferencji naukowej (Częstochowa 25 IX – 27 IX 1995), red. A.J. Zakrzewski, J. Fałowski, Częstochowa 1996.

Semenovich S., Nachalo unіi v Kholmskoy eparkhіi (Prodolzhenіe), „Kholmsko-varshavskiy eparkhial’nyy vestnik” 1881, 23 [Семенович С., Начало уніи в Холмской епархіи (Продолженіе), „Холмско-варшавский епархиальный вестник” 1881, 23].

Szady B., System beneficjalny diecezji chełmskiej w latach 1600–1621, „Roczniki Humanistyczne” 1997, 45, 2.

Wereda D., Unia brzeska 1596 roku – ludność unicka i dyzunicka czynnikiem integrującym czy dezintegrującym?, w: Rzeczpospolita Obojga Narodów i jej tradycje. Studia i szkice, red. M. Wagner, J. Wojtasik, Siedlce 2004.




DOI: http://dx.doi.org/10.17951/rh.2023.55.737-762
Data publikacji: 2023-07-20 09:57:10
Data złożenia artykułu: 2023-03-22 00:11:33


Statystyki


Widoczność abstraktów - 565
Pobrania artykułów (od 2020-06-17) - PDF - 200

Wskaźniki



Odwołania zewnętrzne

  • Brak odwołań zewnętrznych


Prawa autorskie (c) 2023 Artur Goszczyński

Creative Commons License
Powyższa praca jest udostępniana na lcencji Creative Commons Attribution 4.0 International License.