Ukryj
Pokaż wszystkie
Wyślij tekst przez e-mail 
Terror rewolucyjny i represje komunistyczne w Jugosławii w latach 1941–1946. Zarys problematyki
Streszczenie w języku polskim
Niniejszy artykuł jest naukowym opracowaniem zagadnienia raczej mało znanego polskiemu czytelnikowi. Komunistyczny terror i represje w Jugosławii w czasie II wojny światowej były stosowane przez partyzantkę Josipa Broza Tity, a później żołnierzy i funkcjonariuszy aparatu bezpieczeństwa komunistycznego państwa jugosłowiańskiego. Jego ofiarami w latach 1941–1946 były dziesiątki tysięcy politycznych i klasowych przeciwników KPJ, faktyczni lub jedynie rzekomi współpracownicy okupantów, a także przedstawiciele mniejszości narodowych. Opisywane w artykule wydarzenia tworzyły niezwykle złożony obraz rzeczywistości lat wojny i pierwszego roku rządów komunistycznych w Jugosławii, na które składały się: kolaboracja, czystki etniczne, rewolucja komunistyczna, wojna domowa i początki komunistycznego ładu. Prezentowany artykuł powstał w oparciu o dostępną literaturę przedmiotu: jugosłowiańską, w tym emigracyjną, jak również opracowania naukowe wydawane po 1991 r. w Chorwacji, Serbii oraz Bośni i Hercegowinie. Zostały one uzupełnione wybranymi pozycjami z zachodniej i polskiej literatury przedmiotu.
Słowa kluczowe
Pełny tekst:
PDFBibliografia
Broz Tito J., Sabrana Djela, t. 9, Beograd 1982.
Zbornik dokumenata i podataka NOR-u naroda Jugoslavije, t. 14, knjiga 1, red. A. Miletić, Beograd 1973.
Zbornik dokumenata i podataka o narodnooslobodilačkom ratu jugoslovenskih naroda, t. 2, knjiga 8, Beograd 1954.
Akmadža M., Primjena represivnoga sustava prema Katoličkoj crkvi, w: Hrvatski mučenici i žrtve iz vremena komunističke vladavine. Zbornik radova, red. M. Bogović, Zagreb 2013.
Anić N., Joksimović S., Gutić M., Narodnooslobodilačka vojksa Jugoslavije: pregled razvoja oružanih snaga narodnooslobodilačkog pokreta 1941–1945, Beograd 1982.
Benson L., Yugoslavia: a concise history, 2004 (polskie wyd. Jugosławia: historia w zarysie, Kraków 2011).
Biegański W., Juchniewicz M., Okęcki S., Polacy w ruchu oporu narodów Europy 1939–1945, Warszawa 1977.
Biegański Z., Kino puli specjalnej. Filmy jugosłowiańskie na ekranach kin Polski Ludowej, w: Polska i Jugosławia w stosunkach międzynarodowych po II wojnie światowej, red. M. Pavlović, A. Zaćmiński, Bydgoszcz 2014.
Bjeljac Ž., Terezić A., Suffering of Population Bačka and Baranja in 1941 and 1942, w: Istorija i geografija: susreti i prožimanja. Tematski zbronik radova, red. S. Božiđ, Beograd 2014.
Cvetković S., Između srpa i cekića: represija u Srbiji 1944–1953, Beograd 2006.
Cvetković S., Represija komunističkog režima u Srbiji i Jugoslaviji 1944–1953. Sa osvrtom na iskustvo Istočne Evrope i Poljske, w: Polska i Jugosławia w stosunkach międzynarodowych po II wojnie światowej, red. M. Pavlović, A. Zaćmiński, Bydgoszcz 2014.
Dežman J., Communist repression and transitional justice in Slovenia, in: Crimes Committed by Totalitarian Regimes, red. P. Jambrek, Ljubljana 2008.
Dulić T., Utopias of Nation. Local Mass Killing in Bosnia and Herzegovina, 1941–1942, Uppsala 2005.
Duraczyński E., Terej J.J., Europa podziemna 1939–1945, Warszawa 1974.
Felczak W., Wasilewski T., Historia Jugosławii, Wrocław 1985.
Geiger V., Brojčani pokazatelji o ljudskim gubicima Hrvatske u drugome svjetskom ratu i poraću, w: Represija i zločini komunističkog režima u Hrvatskoj. Zbronik radova, red. R. Horvat, Zagreb 2012.
Geiger V, Žrtve i mučenici Drugoga svjetskog rata i poraća u Hrvatskoj, w: Hrvatski mučenici i žrtve iz vremena komunističke vladavine, red. M. Bogović, Zagreb 2013.
Gibas-Krzak D., Bośnia i Hercegowina: determinanty dziejów pomiędzy Serbami, Chorwatami a supremacją Muzułmanów, Częstochowa 2016.
Giza A., Gmitruk J., Tajne raporty z Jugosławii, Warszawa 2002.
Hančič D., Kolarič B., Černič J.L., Podbersič R., Valič A., National Report of The Crimes of Communism in Slovenia (conference: Crimes of the Communist Regimes, 24–26 February 2010, Prague), http://www.ustrcr.cz/data/pdf/konference/zlociny-komunismu/COUNTRY%20REPORT%20SLOVENIA.pdf. [dostęp: 14 I 2022].
Hurem R., Bosna i Hercegovina u Drugom svjetskom ratu 1941–1945, Zagreb–Sarajevo 2016.
Hurem R., Kriza narodnooslobodilačkog pokreta u Bosni i Hercegovini krajem 1941. i početkom 1942. godine, Sarajevo 1972.
Istraživanja i memorijalizacija genocida i ratnih zločina. Zbornik radova, red. J. Mirković, Beograd 2012.
Kamberović H., Najnoviji pogledi na drugi svjetski rat u Bosni i Hercegovini, w: 60 godina od završetka drugog svjetskog rata – kako se sječati 1945 godine. Zbornik radova, red. H. Kamberović, Sarajevo 2006.
Karbowiak A., Albania w czasie II wojny światowej i początkowych latach komunistycznej dyktatury (cz. I od wybuchu wojny do kapitulacji Włoch), „Rocznik Bezpieczeństwa Międzynarodowego” 2012/2013, 7.
Karbowiak A., „Za króla i Ojczyznę – Wolność lub śmierć!”. Generał Dragoljub „Draža” Mihajlović i serbscy Czetnicy w okresie II wojny światowej, „Glaukopis” 2008, 13/14.
Kočvić B., Žrtve Drugog svjetskog rata u Jugoslaviji, London 1985 (Sarajevo 1990).
Krizman B., Pavelić između Hitlera i Mussolinija, Zagreb 1980.
Kuberski H., Powstanie Niepodległego Państwa Chorwackiego (kwiecień – sierpień 1941), „Dzieje Najnowsze” 2012, 44, 1.
Larecki J., Wielki leksykon służb specjalnych świata: organizacje wywiadu, kontrwywiadu i policji politycznej świata, terminologia profesjonalna i żargon operacyjny, Warszawa 2007.
Leżeński C., Marinković I., Przez trzy granice. Polacy i Jugosłowianie na szlakach wojny i pokoju, Warszawa 1986.
Lowe K., Savage Continent: Europe in the Aftermath of World War II, New York 2012 (polskie wyd. Dziki kontynent: Europa po II wojnie światowej, Poznań 2013).
Madajczyk P., Czystki etniczne i klasowe w Europie XX wieku. Szkice do problemu, Warszawa 2010.
Madajczyk P., Motyka G., Jarząbek W., Zajączkowski M., Stryjek T., Szymoniczek J., Social Engineering in Central and South-East Europe in the Twentieth Century Reconsidered, Warszawa 2017.
Madany E., Jugosłowiański bóg Mars. Proza narodów Jugosławii o czasach wojny wyzwoleńczej, Łódź 1982.
Matković B., Ratni zločini počinjeni tjekom i nakon Ličko-primorske operacije od postrojbi Jugoslavenske armije i ustanova nove vlasti, „Radovi Zavoda za povijesne znanosti HAZU u Zadaru” 2013, 55.
Negovan D., Jedan dokument o mađarskim zločinima u Vojvodini kao razlogu za predlog o potpunom iselavanju Mađara iz Jugoslavije i reviziji jugoslovensko-mađarske granice posle drugog svetskog rata, w: Istraživanja i memorijalizacija genocida i ratnih zločina. Zbornik radova, red. J. Mirković, Beograd 2012.
Nikolić K., Istorija Ravnogorskog pokreta: 1941–1945, Knjiga 1, Protiv nacizma, fašizma i komunizma, Beograd 2014.
Nikolić K., Istorija Ravnogorskog pokreta: 1941–1945, Knjiga 2, Srbija pod okupacijom, Beograd 2014.
Nikolić K., Mač revolucije. OZNA u Jugoslaviji 1944–1946, Beograd 2014.
Pavličević D., Povijest Hrvatske, Zagreb 2000 (polskie wyd. Historia Chorwacji, Poznań 2004).
Pavlowitch S.K., A History of the Balkans 1804–1945, London–New York 1999 (polskie wyd. Historia Bałkanów (1804–1945), Warszawa 2009).
Pavlowitch S.K., Hitler’s New Disorder. The Second World War in Yugoslavia, 2008 (serbskie wyd. Hitlerov novi antiporedak. Drugi svjetski rat u Jugoslaviji, Beograd 2009).
Petranović B., Revolucija i kontrarevolucija u Jugoslaviji (1941–1945), t. 1–2, Beograd 1983.
Portmann M., Communist Retaliation and Presecution on Yugoslav Territory During and After World War II (1943–1950), „Tokovi istorije” (Current of History) 2004, 1–2.
Portmann M., Kommunistische Abrechnung mit Kriegsverbrechern, Kollaborateuren, „Volksfeinden” und „Verrätern” in Jugoslavien während des Zweiten Weltkriegs und unmittelbar danach, Magisterarbeit, Wien 2002.
Radanović M., Kazna i zločin: Sange kolaboracjie u Srbiji: odgovornost za ratne zločine (1941–1944) i vojni gubici (1944–1945), Beograd 2015.
Radelić Z., Hrvatska u Jugoslaviji 1945–1991: od zajedništva do razlaza, Zagreb 2006.
Ramet S.P., Balkan Babel. The Disintegration of Yugoslavia from the Death of Tito to Ethnic War, Boulder 1996.
Strugar V., Rat i revolucija naroda Jugoslavije 1941–1945, Beograd 1962 (polskie wyd. Wojna i rewolucja narodów Jugosławii 1941–1945, Warszawa 1967).
Stryjek T., Kwestia zbrodni masowych z lat 1941–1945 w polityce pamięci Chorwacji od 1991 roku, „Rocznik Polsko-Niemiecki” 2016, 24, 2.
Stryjek T., Współczesna Serbia i Chorwacja wobec własnej historii, Warszawa 2020.
Tomasevich J., The Chetniks: War and Revolution in Ygoslavia 1941–1945, Stanford 1975 (chorwackie wyd. Četnici u drugom svjetskom ratu 1941–1945, Zagreb 1979).
Tomasevich J., War and Revolution in Yugoslavia 1941–1945: Ocupation and Collaboration, Stanford 2002 (chorwackie wyd. Rat i revolucija u Jugoslaviji 1941–1945. Okupacija i kolaboracija, Zagreb 2010).
Vukšić T., Žrtve Drugoga svjetskog rata i poraća u Bosni i Hercegovini, w: Hrvatski mučenici i žrtve iz vremena komunističke vladavine. Zbornik radova, red. M. Bogović, Zagreb 2013.
Walkiewicz W., Jugosławia. Byt wspólny i rozpad, Warszawa 2000.
Zacharias M.J., Jugosławia w polityce Wielkiej Brytanii 1940–1945, Wrocław 1985.
Zacharias M.J., Komunizm, federacja, nacjonalizmy: system władzy w Jugosławii 1943–1991: powstanie, przekształcenia, rozkład, Warszawa 2004.
Žerjavić V., Gubici stanovništva Jugoslavie u Drugome svjetskom ratu, Zagreb 1989.
DOI: http://dx.doi.org/10.17951/rh.2022.53.479-514
Data publikacji: 2022-06-30 13:44:06
Data złożenia artykułu: 2017-05-29 14:57:16
Statystyki
Wskaźniki
Odwołania zewnętrzne
- Brak odwołań zewnętrznych
Prawa autorskie (c) 2022 Mariusz Zajączkowski
Powyższa praca jest udostępniana na lcencji Creative Commons Attribution 4.0 International License.