Ukryj
Pokaż wszystkie
Wyślij tekst przez e-mail 
Między stagnacją a modernizacją. Przemiany gospodarczo-społeczne wsi na pograniczu polsko-ruskim w późnym średniowieczu. (Przykład powiatu hrubieszowskiego)
Streszczenie w języku polskim
Prezentowany artykuł ma na celu ukazanie przemian prawno-ustrojowych, gospodarczych i społecznych następujących we wsiach położonych na obszarach pogranicza polsko-ruskiego na przykładzie powiatu hrubieszowskiego w ziemi chełmskiej. W oparciu o analizę zachowanego materiału źródłowego (zwłaszcza w niewielkim stopniu dotychczas wykorzystywanej księgi ziemskiej zawierającej zapisy roków sądowych odbywanych w Hrubieszowie) autorzy prezentują drogi przenikania nowego modelu funkcjonowania wsi opartego na prawie niemieckim do struktur społeczno-gospodarczych utrwalonych na obszarach ziem ruskich. W świetle prowadzonych badań wyłania się obszar znajdujący się pod wpływem oddziaływania nowych rozwiązań płynących z Zachodu, częściowo je adaptujący ale jednocześnie zachowujący w dużym stopniu dawny sposób organizacji wsi. Problem jest tym bardziej złożony, że konfrontacja tych dwóch rozwiązań gospodarczych nakłada się na podziały religijno-etniczne. Konieczne więc było naświetlenie związków tych przemian z napływem ludności obcej. W artykule przedstawiono także czynniki determinujące intensyfikacje lub osłabienie zachodzących przemian.
Słowa kluczowe
Pełny tekst:
PDF (English)Bibliografia
Printed sources (Źródła drukowane)
Akta grodzkie i ziemskie z czasów Rzeczypospolitej Polskiej z Archiwum tak zwanego bernardyńskiego we Lwowie, t. 19, Lwów 1906.
Akty Vilenskoy arkheograficheskoy komissii, t. 19, Akty, otnosyashchiyesya k istorii byvshey Kholmskoy yeparkhii, Vil’na 1892. [Акты Виленской археографической комиссии, t. 19, Акты, относящиеся к истории бывшей Холмской епархии, Вильна 1892.]
Lustracja województw ruskiego, podolskiego i bełskiego 1564–1565, cz. 1, red. K. Chłapowski, L. Żytkowicz, Warszawa 1992.
Rozov V., Ukrayins’ki hramoty, t. 1, XIV v. i persha polovyna XV v., Kyyiv 1928. [Розов В., Українські грамоти, t. 1, XIV в. і перша половина XV в., Київ 1928.]
Zbiór dokumentów małopolskich, cz. 1, Dokumenty z lat 1257–1420, wyd. S. Kuraś, Wrocław–Warszawa 1962.
Zbiór dokumentów małopolskich, cz. 2, Dokumenty z lat 1421–1441, wyd. S. Kuraś, Wrocław–Warszawa 1963.
Zbiór dokumentów małopolskich, cz. 3, Dokumenty z lat 1442–1450, wyd. S. Kuraś, Wrocław 1969.
Zbiór dokumentów małopolskich, cz. 4, Dokumenty z lat 1211–1400, wyd. S. Kuraś, I. Sułkowska-Kuraś, red. K. Buczek, Wrocław 1969.
Zbiór dokumentów małopolskich, cz. 5, Dokumenty z lat 1401–1440, wyd. I. Sułkowska-Kuraś, S. Kuraś, Wrocław 1970.
Zbiór dokumentów małopolskich, cz. 6, Dokumenty króla Władysława Jagiełły z lat 1386–1417, wyd. I. Sułkowska-Kuraś, S. Kuraś, Wrocław 1974.
Zbiór dokumentów małopolskich, cz. 7, Dokumenty króla Władysława Jagiełły z lat 1418–1434, wyd. I. Sułkowska-Kuraś, S. Kuraś, Wrocław 1975.
Zbiór dokumentów małopolskich, cz. 8, Dokumenty z lat 1435–1450, uzupełnienia: dokumenty z lat 1286–1442, wyd. I. Sułkowska-Kuraś, S. Kuraś, Wrocław 1975.
Zherela do istoryyi Ukrayiny-Rusy, t. 3, Opysy korolivshchyn v rus’kykh zemlyakh XVI viku, Lyustratsyï zemel’ kholms’koï, belz’koï i l’vyvs’koï, red. M. Hrushevs’kyy, L’viv 1900. [Жерела до істориї України-Руси, t. 3, Ориси королівщин в руських землях XVI віку, Люстрациï земель холмськоï, белзькоï i львивськоï, red. М. Грушевський, Львів 1900.]
Studies (Opracowania)
Bednarek R., Prusinkiewicz Z., Geografia gleb, Warszawa 1999.
Bogucki A., Grody a osadnictwo drobnorycerskie w ziemi dobrzyńskiej, „Przegląd Historyczny” 1972, 63, 2.
Buczek K., Prawo rycerskie i powstanie stanu szlacheckiego w Polsce, w: K. Buczek, Studia z dziejów ustroju społeczno-gospodarczego Polski piastowskiej, t. 3, wyb. W. Bukowski, Kraków 2010.
Czarnecki W., Rozwój sieci osadniczej ziemi chełmskiej w latach 1451–1510, „Rocznik Chełmski” 1999, 5.
Czarnecki W., Rozwój sieci parafialnej kościoła łacińskiego w ziemi chełmskiej do początków XVII w., „Roczniki Humanistyczne” 2000, 48, 2.
Czarnecki W., Sieć osadnicza ziemi chełmskiej od połowy XIV do połowy XV wieku, „Rocznik Chełmski” 1997, 3.
Czopek B., Nazwy miejscowe dawnej ziemi chełmskiej i bełskiej (w granicach dzisiejszego państwa polskiego), Wrocław 1988.
Dąbkowski P., Szlachta zaściankowa w Korczynie i Kruszelnicy nad Stryjem, Lwów 1936.
Dovnar-Zapol'skiy M.V., Gosudarstvennoye khozyaystvo Velikogo knyazhestva Litovskogo pri Yagellonakh, t. 1, Kiyev 1901. [Довнар-Запольский М.В., Государственное хозяйство Великого княжества Литовского при Ягеллонах, t. 1, Киев 1901.]
Dybek E., Lokacje na prawie niemieckim w ziemi przemyskiej w latach 1345–1434, Lublin 2004.
Ekonomichna istoriya Ukrayiny: Istoryko-ekonomichne doslidzhennya, t. 1, red. V.M. Lytvyn et al., Kyyiv 2011. [Економічна історія України: Історико-економічне дослідження, t. 1, red. В.М. Литвин et al., Київ 2011.]
Fastnacht A., Osadnictwo ziemi sanockiej w latach 1340–1650, Wrocław 1962.
Gąsiorowski A., Szerzenie się tzw. prawa niemieckiego na wsi śląskiej. Uwagi dyskusyjne, „Roczniki Historyczne” 1962, 28.
Gąsiorowski A., Ze studiów nad szerzeniem się tzw. prawa niemieckiego we wsiach ziemi krakowskiej i sandomierskiej, „Roczniki Historyczne” 1960, 26.
Gil A., Prawosławna eparchia chełmska do 1596 roku, Lublin–Chełm 1999.
Gmiterek H., W czasach staropolskich (XVI–XVIII wieku), w: Dzieje Hrubieszowa, t. 1, Od pradziejów do 1918 roku, red. R. Szczygieł, Hrubieszów 2006.
Grala H., Chrzestne imię Szwarna Daniłowicza. Ze studiów nad dyplomatyką południoworuską XIII i XIV wieku, w: Słowiańszczyzna i dzieje powszechne. Studia ofiarowane prof. L. Bazylowowi w siedemdziesiątą rocznicę Jego urodzin, red. L. Jaśkiewicz et al., Warszawa 1985.
Grodecki R., Wole i lgoty. Przyczynek do dziejów osadnictwa w średniowiecznej Polsce, w: Studia z historii społecznej i gospodarczej poświęcone F. Bujakowi, Lwów 1931.
Hejnosz W., Fragmenty „Iuris Ruthenici” na Rusi Czerwonej pod koniec średniowiecza, Lwów 1930.
Hejnosz W., Ius Ruthenicale. Przeżytki dawnego ustroju społecznego na Rusi Halickiej w XV w., „Studia nad Historią Prawa Polskiego” 1928, 12, 1.
Hurbyk A., Ahrarna reforma v Ukrayini XVI st., Kyyiv 1997. [Гурбик А., Аграрна реформа в Україні XVI ст., Київ 1997.]
Inglot S., Stosunki społeczno-gospodarcze ludności w dobrach biskupstwa włocławskiego w pierwszej połowie XVI wieku, Lwów 1927.
Іnkіn V.F., Dvorishche i lan v korolevskikh imeniyakh Galichiny v XVI–XVIII vv., „Materialy po istorii sels'kogo khozyaystva i krest'yanstva SSSR” 1974, 8. [Інкін В.Ф., Дворище и лан в королевских имениях Галичины в XVI–XVIII вв., „Материалы по истории селського хозяйства и крестьянства СССР” 1974, 8.]
Inkin V.F., Sil’s’ke suspil’stvo Halyts’koho Prykarpattya u XVI–XVIII stolittyakh: istorychni narysy, L’viv 2004. [Інкін В.Ф., Сільське суспільство Галицького Прикарпаття у XVI–XVIII століттях: історичні нариси, Львів 2004.]
Iwańczak W., Rola i znaczenie dwóch kręgów cywilizacyjnych. Slavia occidentalis i Slavia orientalia w dziejach Europy Środkowowschodniej (okcydentalizacja i bizantynizacja regionu), w: Europa Środkowowschodnia od X do XVIII wieku – jedność czy różnorodność?, red. K. Baczkowski, J. Smołucha, Kraków 2005.
Janeczek A., Ethnicity, Religious Disparity and the Formation of the Multicultural Society or Red Ruthenia in the Late Middle Ages, w: On the Frontier of Latin Europe. Integration and Segregation in Red Ruthenia, 1350–1600, red. T. Wünsch, A. Janeczek, Warszawa 2004.
Janeczek A., „Exceptis schismaticis”. Upośledzenie Rusinów w przywilejach prawa niemieckiego Władysława Jagiełły, „Przegląd Historyczny” 1984, 75, 3.
Janeczek A., Między sobą. Polacy i Rusini na wspólnym pograniczu w XIV–XV w., w: Między sobą. Szkice historyczne polsko-ukraińskie, red. T. Chynczewska-Hennel, N. Jakowenko, Lublin 2000.
Janeczek A., Osadnictwo pogranicza polsko-ruskiego. Województwo bełskie od schyłku XIV do początku XVII w., Wrocław 1991.
Janeczek A., Polska ekspansja osadnicza w ziemi lwowskiej w XV–XVI wieku, „Przegląd Historyczny” 1978, 69, 1978, 4.
Jawor G., Osady prawa wołoskiego i ich mieszkańcy na Rusi Czerwonej w późnym średniowieczu, Lublin 2004.
Jawor G., Zaplecze osadnicze miasta w późnym średniowieczu, w: Dzieje Hrubieszowa, t. 1, Od pradziejów do 1918 roku, red. R. Szczygieł, Hrubieszów 2006.
Jawor G., Szczygieł R., Pogranicze Słowiańszczyzny zachodniej i wschodniej w późnym średniowieczu i czasach nowożytnych, w: Geograficzne problemy pogranicza Europy zachodniej i wschodniej, red. H. Maruszczak, Z. Michalczyk, Lublin 2004.
Jurek T., Geneza szlachty polskiej, w: „Colloquia Mediaevalia Pragensia”, Šlechta, moc a reprezentace ve středoveku, t. 9, red. M. Wihoda, M. Nodl, Praha 2007.
Kołacz-Chmiel M., Społeczności chłopskie ziemi chełmskiej w późnym średniowieczu, Lublin 2009.
Kondracki J., Geografia fizyczna Polski, Warszawa 1981.
Kondracki J., Mezoregiony fizyczno-geograficzne, Warszawa 1994.
Kuraś S., Przywileje prawa niemieckiego miast i wsi małopolskich w XIV–XV wieku, Wrocław 1971.
Kurtyka J., Tęczyńscy. Studium z dziejów polskiej elity możnowładczej w średniowieczu, Kraków 1997.
Lyubavskiy M.K., Oblastnoye deleniye i mestnoye upravleniye Litovsko-russkogo gosudarstva ko vremeni izdaniya pervogo Litovskogo statuta, Moskva 1892. [Любавский М.К., Областное деление и местное управление Литовско-русского государства ко времени издания первого Литовского статута, Mocквa 1892.]
Łysiak L., Małopolskie dokumenty lokacyjne w praktyce sądowej XIV–XVI wieku, „Czasopismo Prawno-Historyczne” 1964, 16, 1.
Matuszewski J., Rzekome rycerstwo niższe w najstarszym zwodzie prawa polskiego, „Roczniki Historyczne” 1957, 23.
Modzelewski K., Organizacja gospodarcza państwa piastowskiego X–XIII wieku, Poznań 2002.
Nabiałek K., Obsada zamków monarszych w Królestwie Polskim na przełomie średniowiecza i czasów nowożytnych, „Roczniki Historyczne” 2008, 74.
Orzechowski J., Okcydentalizacja Rusi Koronnej w XIV, XV i XVI w., w: Państwo, naród, stany w świadomości wieków średnich. Pamięci Benedykta Zientary 1929–1983, red. A. Gieysztor, S. Gawlas, Warszawa 1990.
Pawłowski J., Środowisko przyrodnicze okolic Hrubieszowa, w: Dzieje Hrubieszowa, t. 1, Od pradziejów do 1918 roku, red. R. Szczygieł, Hrubieszów 2006.
Persowski F., Osady na prawie ruskim, polskim, niemieckim i wołoskim w ziemi lwowskiej. Studium z dziejów osadnictwa, Lwów 1927.
Ploshchanskiy Β.Μ., Proshloye kholmskoy Rusi po arkhivnym dokumentam i dr. istochnikam, t. 1, Vil'na 1899. [Πлощанский Β.Μ., Прошлое холмской Руси по архивным документам и др. источникам, t. 1, Вильна 1899.]
Płaza S., Sołectwa w powiecie sądecko-czchowskim w. XIII–XVIII, „Rocznik Sądecki” 1968, 9.
Pokhilevich D.L., Krest'yane Belorussii i Litvy v XVI–XVIII vv., L'vov 1957. [Похилевич Д.Л., Крестьяне Белоруссии и Литвы в XVI–XVIII вв, Львов 1957.]
Prochaska A., Lenna i maństwa na Rusi i na Podolu, „Rozprawy Akademii Umiejętności. Wydział Historyczno-Filozoficzny”, serya II, 1902, 17.
Rundstein S., Ludność wieśniacza ziemi halickiej w XV w., „Studia nad Historią Prawa Polskiego” 1903, 2, 2.
Sochacka A., Drobna szlachta w województwie lubelskim w średniowieczu, „Rocznik Lubelski” 1983–1984, 25–26.
Stamirski H., Hrubieszów i okolice u schyłku średniowiecza, Hrubieszów 1976.
Szczerbowicz-Kopacz J., Klasyfikacja, znaczenie oraz pochodzenie nazw geograficznych w Polsce, „Językoznawstwo” 2011, 1 (5).
Szczygieł R., Hrubieszów w okresie staropolskim. Charakterystyka rozwoju miasta, w: Hrubieszów przez dzieje, red. R. Szczygieł, Hrubieszów 1990.
Szczygieł R., Lokacja miasta na prawie niemieckim i jego dzieje do końca XV wieku, w: Dzieje Hrubieszowa, t. 1, Od pradziejów do 1918 roku, red. R. Szczygieł, Hrubieszów 2006.
Trajdos T.M., Biskupi prawosławni w monarchii Jagiełły, „Nasza Przeszłość” 1986, 66.
Tymieniecki K., Historia chłopów polskich, t. 2, Schyłek średniowiecza, Warszawa 1966.
Tymieniecki K., Prawo czy gospodarstwo?, „Roczniki Dziejów Społecznych i Gospodarczych” 1946, 8, 2.
Vernadsky G., The Royal Serfs (Servi Regales) of the „Ruthenian Law” and their origin, „Speculum” 1951, 26, 2.
Walawender A., Kronika klęsk elementarnych w Polsce i w krajach sąsiednich w latach 1450–1586, t. 1, Zjawiska meteorologiczne i pomory, Lwów 1932.
Wyrobisz A., Podlasie w Polsce przedrozbiorowej, w: Studia nad społeczeństwem i gospodarką Podlasia w XVI–XVIII w., red. A. Wyrobisz, Warszawa 1981.
Wyrostek L., Ród Dragów-Sasów na Węgrzech i Rusi Halickiej, „Rocznik Polskiego Towarzystwa Heraldycznego” 1931, 11.
Yac’ O., Lev Okinshevych „Mizh Zakhodom i Skhodom”, „Pozbudova Derzhavy” 1997, 7–8. [Яcь О., Лeв Oкiншeвич „Між Заходом i Сходом”, „Poзбудова Держави” 1997, 7–8.]
Zajączkowski S.M., O lokacjach wsi na prawie niemieckim w Łęczyckiem i Sieradzkiem od końca XIV do początków XVI wieku, Łódź 1974.
Zientara B., Cudzoziemcy w Polsce X–XV wieku: ich rola w zwierciadle polskiej opinii średniowiecznej, w: Swojskość i cudzoziemszczyzna w dziejach kultury polskiej, red. Z. Stefanowska, Warszawa 1973.
Zientara B., Henryk Brodaty i jego czasy, Warszawa 1975.
DOI: http://dx.doi.org/10.17951/rh.2021.51.145-168
Data publikacji: 2021-06-30 10:48:56
Data złożenia artykułu: 2020-09-22 19:44:47
Statystyki
Wskaźniki
Odwołania zewnętrzne
- Brak odwołań zewnętrznych
Prawa autorskie (c) 2021 Grzegorz Jawor, Małgorzata Kołacz-Chmiel
Powyższa praca jest udostępniana na lcencji Creative Commons Attribution 4.0 International License.