Ukryj
Pokaż wszystkie
Wyślij tekst przez e-mail 
Pamiętniki i listy polskich autorów z Ziem Zabranych (Litwa, Białoruś, Ukraina) w XIX stuleciu. Uwagi na marginesie zakończonych dwu projektów Narodowego Programu Rozwoju Humanistyki – perspektywy badań źródłowych
Streszczenie w języku polskim
Artykuł dotyczy charakterystyki i podsumowania wyników badań prowadzonych w latach 2013–2019 przez międzynarodowy zespół historyków w Uniwersytecie Jana Kochanowskiego w Kielcach, w ramach dwóch projektów naukowych w programie Narodowego Programu Rozwoju Humanistyki. Ich celem było zinwentaryzowanie i opracowanie rękopiśmiennych pamiętników i listów polskich autorów pochodzących z Ziem Zabranych w XIX w. oraz przeprowadzenie badań na temat obrazu polskich zesłańców na Syberii Zachodniej w drugiej połowie XVIII i w XIX w. w oczach Rosjan i ludności syberyjskiej. Przeprowadzone kwerendy źródłowe w licznych krajowych i zagranicznych zbiorach archiwalnych oraz bibliotecznych (Rosja, Białoruś, Ukraina, Litwa, Francja, Anglia) pozwoliły na skatalogowanie ponad pięciu tysięcy pozycji rękopiśmiennych i drukowanych pamiętników oraz listów polskich autorów pochodzących z Ziem Zabranych i związanych z tym obszarem. Badania te zwróciły uwagę na skalę problemu, jeśli chodzi o dostępność dokumentacji źródłowej dotyczącej powyższej tematyki i możliwości jej pozyskiwania oraz wskazały na konieczność kontynuacji tych badań, ze zwróceniem szczególnej uwagi na aspekty źródłoznawcze i edytorskie.
Słowa kluczowe
Pełny tekst:
PDFBibliografia
Bułhakowa Teresa z Wierzbickich, Listy o Syberii. Z korespondencji…, „Rocznik Literacki” 1849, 4.
Dubiecki M., Teresa z Wierzbickich Bułhakowa. Wizerunek pośmiertny z jej pamiętników, listów, notat ułożony…, Kraków 1895.
Jan Witort o syberyjskim zesłaniu i rusyfikacji Żmudzi, oprac. W. Caban, J. Szczepański, współpraca Z. Wójcik, Warszawa 2017.
Jędrychowska B., Wszystkim obcy i cudzy. Feliks Zienkowicz i jego listy z Syberii 1864–1881, Wrocław 2005.
Lasocki W., Wspomnienia z mojego życia, t. 2, Na Syberji, oprac. M. Janik, F. Koper, Kraków 1934.
Limanowski B., Pamiętniki (1835–1870), wstęp A. Próchnik, Warszawa 1957.
Limanowski B., Pamiętniki (1870–1907), oprac. J. Durko, Warszawa 1958.
Marks M., Zapiski starca, red. P. Głuszkowski, A. Jaskólski, S. Leończyk, Warszawa 2021.
Marks M.O., Zapiski starika, red. P. Glushkovskiy, S. Leonchik, A. Yaskul'skiy, Sankt Peterburg 2021 [Маркс М.О., Записки старика, red. П. Глушковский, С. Леончик, А. Яскульский, Санкт Петербург 2021].
Michał Brensztejn. Dziennik 1915–1918, cz. 1, rok 1915 i 1916, oprac. M. i M. Przeniosło, Kielce 2015.
Mickiewicz A., Dzieła, t. 15–16, red. M. Kridеl, Warszawa 1929.
Moje wspomnienia w Massalanach spisane. Pamiętniki Jana ordynata Bispinga 1842–1892, oprac. J.Z. Pająk, J. Szczepański, Kielce 2017.
Nieznane listy z Ziem Zabranych, red. S. Wiech, Kielce 2016.
Obraz polskiego ziemiaństwa na Wołyniu, Podolu i Ukrainie na przełomie XVIII i XIX wieku w świetle korespondencji Antoniego Pruszyńskiego i wspomnień Antoniego Mikoszewskiego, oprac. T. Kargol, K. Ślusarek, Kraków–Kielce 2021.
Pamiętniki i listy polskich autorów z Ziem Zabranych (Litwa, Białoruś, Ukraina) w latach 1795–1918. Materiały do katalogu, t. 1, Pamiętniki rękopiśmienne i drukowane, oprac. i red. M. Domańska-Nogajczyk, T. Wójcik, W. Caban, L. Michalska-Bracha, Kielce 2017.
Pamiętniki i listy polskich autorów z Ziem Zabranych (Litwa, Białoruś, Ukraina) w latach 1795–1918. Materiały do katalogu, t. 2, Listy rękopiśmienne i drukowane, oprac. i red. M. Domańska-Nogajczyk, T. Wójcik, W. Caban, L. Michalska-Bracha, Kielce 2017.
Pamiętniki i listy polskich autorów z Ziem Zabranych (Litwa, Białoruś, Ukraina) w latach 1795–1918. Materiały do katalogu, t. 3, Indeks osobowy autorów wspomnień, autorów listów i ich adresatów, oprac. M. Domańska-Nogajczyk, T. Wójcik, Kielce 2017.
Polacy z Wilna i ze Żmudzi na zesłaniu. Pamiętnik Józefa Bogusławskiego i księdza Mateusza Wejta, oprac. M. Nowak, Kielce 2016.
„Przegląd Polski” 1881, 15, 11.
Romer J.E., Pamiętniki, wstęp i red. J. Odziemkowski, Warszawa 2010.
Romer S., Wspomnienia spisane w 1863 roku, oprac. T. Bairašauskaitė, Warszawa 2017.
Pamiętnik Emila Dybowskiego, oprac. A. Brus, Warszawa 2017.
Sabiński J.G., Dziennik syberyjski, t. 1–3, oprac. W. Śliwowska, R. Śliwowski, J. Trynkowski, Warszawa 2009.
Syberyjska korespondencja zesłańców postyczniowych (1864–1866). „Po drodze życia wstąpić przed śmiercią do Polski”, wybór, oprac., wstęp W. Caban, S.A. Mulina, Kielce 2018.
Wilno i Wileńszczyzna w pamiętnikach z lat pierwszej wojny światowej (Materiały ze zbiorów wileńskich i londyńskich), oprac. M. i M. Przeniosło, Kielce 2014.
Wspomnienia Wandy z Wolskich Umińskiej (1841–1926), oprac., komentarz i przypisy L. Michalska-Bracha, E. Noiński, Warszawa 2020.
Zapałowski W., Pamiętniki, t. 2, Wilno 1913.
Caban W., Helena z Kordzikowskich Romańska (1845–1924) – w poszukiwaniu pamięci powstania styczniowego na Litwie, w: W. Caban, Powstanie styczniowe. Polacy i Rosjanie w XIX wieku, Kielce 2011.
Caban W., Michalska-Bracha L., „Orenburski domek” Stanisława Miaskowskiego. Z badań nad lwowską kolekcją listów zesłańca postyczniowego (1863–1867), w: Zesłańcy postyczniowi w Imperium Rosyjskim. Studia dedykowane Profesor Wiktorii Śliwowskiej, red. E. Niebelski, Lublin–Warszawa 2008.
Caban W., Mulina S., Rola donosu w życiu Polaków zesłanych na Syberię po upadku powstania styczniowego, „Przegląd Historyczny” 2019, 110, 2.
Caban W., Mulina S., Zesłańcy postyczniowi w Kurganie. Sprawa Towarzystwa Pomocy Wzajemnej, „Res Historica” 2018, 46.
Caban W., Pamiętniki i listy zesłańców postyczniowych w zbiorach archiwów rosyjskich (centralnych i syberyjskich), „Z badań nad książką i księgozbiorami historycznymi. Polonika w zbiorach obcych” 2017, tom specjalny.
Caban W., Pamiętniki i listy polskich autorów z Ziem Zabranych – charakterystyka projektu naukowego Narodowego Programu Rozwoju Humanistyki – stan realizacji i perspektywy badawcze, w: Polskie dziewiętnastowieczne pamiętniki i listy z Ziem Zabranych – rola i miejsce w badaniach historycznych, red. W. Caban, L. Michalska-Bracha, Warszawa 2017.
Chaniewicz W., Ksiądz Walerian Gromadzki i katolicka społeczność Tomska w drugiej połowie XIX wieku, w: Kościół katolicki na Syberii. Historia. Współczesność. Przyszłość, red. A. Kuczyński, Wrocław 2002.
Djakow W., Nagajew A., Partyzantka Zaliwskiego i jej pogłosy (1832–1835), Warszawa 1979.
Domańska-Nogajczyk M., Wójcik T., Listy Tekli Bołsunowskiej i Róży Sobańskiej jako źródło do badania postaw patriotycznych ziemianek z Podola, w: Polskie dziewiętnastowieczne pamiętniki i listy z Ziem Zabranych – rola i miejsce w badaniach historycznych, red. W. Caban, L. Michalska-Bracha, Warszawa 2017.
Domańska-Nogajczyk M., Wójcik T., O listach i pamiętnikach polskich autorów z Ziem Zabranych z lat 1795–1918 w zbiorach Centralnego Państwowego Historycznego Archiwum Ukrainy w Kijowie, „Wrocławskie Studia Wschodnie” 2015, 19.
Golikova N.I., Pol'skiye ssyl'nyye v Vologodskoy gubernii v 60-ye gody XIX veka, https://www.booksite.ru/exile/data/1360482_118-131.pdf [Голикова Н.И., Польские ссыльные в Вологодской губернии в 60-е годы XIX века, https://www.booksite.ru/exile/data/1360482_118-131.pdf] [dostęp: 20 V 2022].
Inglot M., Polacy piszący na Kaukazie w pierwszej poł. XIX w.: materiały do zagadnienia, „Pamiętnik Literacki” 1957, 48, 2.
Kononova L., Uchastniki Yaanvarskogo vosstaniya v arkhangelskoy ssylke, w: Powstanie styczniowe 1863–1864. Walka i uczestnicy. Represje i wygnanie. Historiografia i tradycja, red. W. Caban, W. Śliwowska, Kielce 2005 [Кононова Л., Участники Яанварского восстания в архангелской ссылке, w: Powstanie styczniowe 1863–1864. Walka i uczestnicy. Represje i wygnanie. Historiografia i tradycja, red. W. Caban, W. Śliwowska, Kielce 2005].
Kowalczyk R., Krawczenko S., Obraz polskiej ziemianki w listach i pamiętnikach z lat 1795–1918 znajdujących się w Centralnym Archiwum Historycznym w Kijowie, w: Polskie dziewiętnastowieczne pamiętniki i listy z Ziem Zabranych – rola i miejsce w badaniach historycznych, red. W. Caban, L. Michalska-Bracha, Warszawa 2017.
Krzemińska M., Dwór polski na Litwie w świetle dzienników Pauliny z Białłozorów Kończyny z lat 1846–1853, w: Dwór polski w XIX wieku. Zjawisko historyczne i kulturowe. Materiały III seminarium zorganizowanego przez Oddział Kielecki Stowarzyszenia Historyków Sztuki, Kielce, 20–22 maja 1993, red. T. Hrankowska, Warszawa 1995.
Leończyk S., Maksymilian Marks – uczony, bojownik o niepodległość Polski, w: Polacy w nauce, gospodarce i administracji na Syberii w XIX i na początku XX wieku, red. A. Kuczyński, Wrocław 2007.
Leończyk S., Pol'sko-belorusskiye kontakty v Vitebskiye pervoy poloviny v. Po vosspominaniyam ssyl'nogo v Sibir Maksimiliana Marksa, w: Polskie dziewiętnastowieczne pamiętniki i listy z Ziem Zabranych – rola i miejsce w badaniach historycznych, red. W. Caban, L. Michalska-Bracha, Warszawa 2017 [Leończyk S., Польско-белорусские контакты в Витебские первой половины в. По восспоминаниям ссыльного в Сибир Максимилиана Маркса, w: Polskie dziewiętnastowieczne pamiętniki i listy z Ziem Zabranych – rola i miejsce w badaniach historycznych, red. W. Caban, L. Michalska-Bracha, Warszawa 2017].
Lewańska I., Krakowowa z Radziejowskich Petronela Paulina, w: Polski słownik biograficzny, t. 15, red. E. Rostworowski, Wrocław–Warszawa–Kraków 1970.
Makarova Ye.A., Sravnitel'nyy analiz polozheniya pol'skikh ssyl'nykh v Vologodskoy i Novgorodskoy guberniyakh, w: K 150-letiyu Yanvarskogo vosstaniyav Pol'she: Pol'skiye ssyl'nyye v Novgorodskoy gubernii. (Sbornik materialov mezhdunarodnoy nauchnoy konferentsii), Velikiy Novgorod 2013 [Макарова E.A., Сравнительный анализ положения польских ссыльных в Вологодской и Новгородской губерниях, w: К 150-летию Январского восстания в Польше: Польские ссыльные в Новгородской губернии. (Сборник материалов международной научной конференции), Великий Новгород 2013].
Michalska-Bracha L., Nineteenth-century women's egodocuments in the historian's research workshop: (On the margins of the NPDH project: „Memoirs and letters of Polish authors from the Western Krai (Lithuania, Belarus, Ukraine) 1795–1918”), „Czasopismo Naukowe Instytutu Studiów Kobiecych” 2020, 1 (8).
Michalska-Bracha L., O potrzebie edycji krytycznej listów Stanisława Miaskowskiego (1840–1868). Aspekty metodologiczne, w: Polskie dziewiętnastowieczne pamiętniki i listy z Ziem Zabranych – rola i miejsce w badaniach historycznych, red. W. Caban, L. Michalska-Bracha, Warszawa 2017.
Michalska-Bracha L., Caban W., Memoirs and Letters of Polish Authors from the Western Krai (Lithuania, Belarus, Ukraine) from the period of 1795–1918, „Respectus Philologicus” 2018, 33.
Mulina S., Migranci wbrew swej woli. Adaptacja zesłanych powstańców styczniowych na Syberii Zachodniej, tłum. M. Głuszkowska, M. Głuszkowski, Warszawa 2017.
Nagayev A.S., Omskoyye delo 1832–1833, Krasnoyarsk 1991 [Нагаев A.C., Омскойе дело 1832–1833, Красноярск 1991].
Ossowska D., O poezji kaukaskiego wygnania, „Studia i Materiały Wyższej Szkoły Pedagogicznej w Olsztynie. Filologia Polska” 1989, 10.
Pająk J.Z., Szczepański J., Pamiętniki i listy autorów polskich z XIX wieku w zasobach lwowskich, w: Polskie dziewiętnastowieczne pamiętniki i listy z Ziem Zabranych – rola i miejsce w badaniach historycznych, red. W. Caban, L. Michalska-Bracha, Warszawa 2017.
Pavlov V., 1863 g. v Kazanskoy gubernii: otnosheniye mestnykh zhiteley i vlastey k ssyl'nym, w: Powstanie styczniowe 1863–1864. Walka i uczestnicy. Represje i wygnanie. Historiografia i tradycja, red. W. Caban, W. Śliwowska, Kielce 2005 [Павлов В., 1863 г. в Казанской губернии: отношение местных жителей и властей к ссыльным, w: Powstanie styczniowe 1863–1864. Walka i uczestnicy. Represje i wygnanie. Historiografia i tradycja, red. W. Caban, W. Śliwowska, Kielce 2005].
Śladkowski W., Wysepka polska we Francji. U Marii i Henryka Gierszyńskich w Ouarville 1878–1930, Lublin 2005.
Śliwowska W., Kartoteka uczestników powstania styczniowego w Instytucie Historii PAN, w: Powstanie styczniowe 1863–1864. Walka i uczestnicy. Represje i wygnanie. Historiografia i tradycja, red. W. Caban, W. Śliwowska, Kielce 2005.
Śliwowska W., Zesłańcy polscy w Imperium Rosyjskim w pierwszej połowie XIX wieku. Słownik biograficzny, Warszawa 1998.
Trojanowiczowa Z., Świadectwo poezji zesłańczej, „Przegląd Wschodni” 1991, 1, 2.
DOI: http://dx.doi.org/10.17951/rh.2023.56.259-279
Data publikacji: 2023-12-21 13:04:08
Data złożenia artykułu: 2022-07-06 20:21:15
Statystyki
Wskaźniki
Odwołania zewnętrzne
- Brak odwołań zewnętrznych
Prawa autorskie (c) 2023 Wiesław Caban, Lidia Michalska-Bracha
Powyższa praca jest udostępniana na lcencji Creative Commons Attribution 4.0 International License.