Od archiwum do archiwum. Uwagi na temat ewolucji funkcjonalno-organizacyjnej komórek archiwalnych w komitetach wojewódzkich PPR/PZPR

Tomasz Czarnota

Streszczenie w języku polskim


Tematyka działalności archiwów PPR i PZPR to z pewnością nie badawcza tabula rasa, ale wiele odnoszących się do niej faktów jest dosyć słabo znanych. W szczególności dotyczy to odbywającej się między piątą, a siódmą dekadą XX w. ewolucji organizacyjno-funkcjonalnej terenowego segmentu w pionie archiwalnym. Niniejszy artykuł ma na celu wydobycie na światło dzienne wielu nieznanych albo obarczonych nieścisłościami informacji na ten temat. Odnosi się to m.in. do wiedzy o charakterze archiwów KW PPR – archiwach par excellence historycznych, gromadzących wyłącznie dokumenty uznawane za pełnowartościowe źródła historyczne i mających je wieczyście przechowywać. Tyleż znaczącym, co i nieuchwytnym w obiegu naukowym problemem jest funkcjonowanie wojewódzkich składnic akt PZPR w latach 1949–1953, o których z reguły krąży nieprawdziwa informacja o stworzeniu ich dopiero w 1953 r., wraz z wiadomościami o ich odmiennej i niższej od archiwów KW PPR randze archiwów bieżących (przejściowych), zobligowanych do sukcesywnego przekazywania gromadzonych archiwaliów „centralnemu archiwum partyjnemu” (Wydziału, a później Zakładu Historii Partii KC PZPR). Jednym z ciekawszych, a przy tym zupełnie nieznanych dotychczas faktów z owej materii, jest niezrealizowanie w 1956 r. uchwały Sekretariatu KC PZPR o przekształceniu składnic akt KW PZPR w archiwa – wbrew rozpowszechnianym na ten temat informacjom doszło do tego dopiero w 1962 r. Należy w tym kontekście wyraźnie zaznaczyć, że w tym przypadku chodziło nie o tylko kosmetyczną zmianę nazewniczą, ale o doprowadzenie do ich transformacji w archiwa administracyjno-historyczne, uprawnione do profesjonalnego opracowywania swojego zasobu, który miał być ich zasobem przechowywanym wieczyście, szerzej niż wcześniej udostępnianym historykom, przede wszystkim partyjnym. Niniejszy artykuł, w którym przedstawiono wiele nowych faktów, wliczając w to m.in. wewnątrzpartyjny kontekst opóźnień w przekształceniu składnic akt KW PZPR w ich archiwa, miał na celu przede wszystkim ukazanie procesu kilkunastoletniej transformacji organizacyjno-funkcjonalnej „partyjnej służby archiwalnej”.


Słowa kluczowe


archiwa bieżące; archiwa historyczne; Archiwa Komitetów Wojewódzkich Polskiej Partii Robotniczej; Archiwa Komitetów Wojewódzkich Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej; Składnice Akt Komitetów Wojewódzkich Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej

Pełny tekst:

PDF

Bibliografia


Archiwum Akt Nowych w Warszawie:

Komitet Centralny PZPR w Warszawie, sygn. 237/VIII-472, 237/XXI-5, 237/XXI-28, 237/XXI-30, VII/36, XXII-172, XXII-178, XXII-461, XXII-464, XXII-467, XXII-471, XXII-472, XXII-491, XXII-509, XXII-513, XXIII-1.

Archiwum Państwowe w Lublinie:

Komitet Wojewódzki PPR w Lublinie, sygn. 171.

Komitet Wojewódzki PZPR 1948–1975 w Lublinie, sygn. 549, 2708, 2722, 2737, 3270, 3358, 3931.

Komitet Wojewódzki PZPR 1975–1990 w Lublinie, sygn. 2–4, 4076, 4078, 4090, 4103, 4118, 4122, 4211, 4212, 4274, 4283, 4284, 4287, 4290, 4292.

Komitet Powiatowy PZPR w Hrubieszowie, sygn. 474.

Rejonowy Ośrodek Pracy Partyjnej w Kraśniku, sygn. 73.

Archiwa Komitetów Wojewódzkich PZPR. Zbiór przepisów, Warszawa 1969.

Altman H., Archiwa w służbie badań historycznych, „Archeion” 1960, 32.

Barszcz A., Kadry archiwum zakładowego Prezydium Rady Ministrów / Urzędu Rady Ministrów w latach 1945–1996, w: Wkład archiwistów warszawskich w rozwój archiwistyki polskiej. Zbiór studiów poświęconych warszawskiemu środowisku archiwalnemu, red. A. Kulecka, Warszawa 2012.

Chmielewska I., Hołownia K., Problemy porządkowania akt partyjnych z byłego Archiwum Komitetu Wojewódzkiego Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej w Olsztynie z lat 1948–1990 (z wyłączeniem zespołu Komitetu Wojewódzkiego PZPR), https://www.archiwa.gov.pl/images/docs/referaty/chmielewska_holownia.pdf [dostęp: 23 IV 2022].

Choniawko A., Zasób Archiwum byłego KW PZPR w Poznaniu i jego zawartość źródłowa, „Poznański Rocznik Archiwalno-Historyczny” 1993, 1.

Czarnota T., Access to Archival Holdings in the Archives of the Communist Party on the Example of the Archive of the Voivodeship Committee of the Polish United Workers' Party in Lublin, „Res Historica” 2019, 47.

Czarnota T., Działalność dokumentacyjna Wojewódzkiej Komisji Historii Partii i Archiwum Komitetu Wojewódzkiego PPR w Lublinie w latach 1946–1948, „Res Historica” 2017, 43.

Czarnota T., Działalność kancelaryjna komitetu wojewódzkiego oraz komitetów powiatowych PPR na Lubelszczyźnie, „Teki Archiwalne. Seria Nowa” 2001, 28.

Czarnota T., Kierownictwo pionu archiwalno-historycznego w Komitecie Wojewódzkim PZPR w Lublinie w latach 1948–1956, w: Elity komunistyczne w Polsce, red. M. Szumiło, M. Żukowski, Warszawa–Lublin 2015.

Czarnota T., Kierownictwo pionu archiwalno-historycznego w Komitecie Wojewódzkim PZPR w Lublinie w latach 1957–1975, w: „Polska Ludowa” 1944–1989 – wybrane problemy historii politycznej i społecznej, red. D. Litwin-Lewandowska, K. Bałękowski, Lublin 2016.

Czarnota T., Personel kancelaryjny Komitetu Wojewódzkiego PPR/PZPR w Lublinie w latach 1944–1956, „Komunizm: system – ludzie – dokumentacja” 2018, 7.

Czarnota T., Początki Archiwum Komitetu Wojewódzkiego Polskiej Partii Robotniczej w Lublinie, w: Dzieje biurokracji, t. 5, red. A. Gaca, A. Górak. Z. Naworski, Lublin–Toruń–Włocławek 2013.

Degen R., Archiwa bieżące. Pojęcie i systematyzacja, w: Archiwa bieżące. Zagadnienia teoretyczne i praktyczne rozwiązania, red. M. Jabłońska, Toruń 2015.

Drzewiecka D., Archiwa przejściowe i zbiorcze. Definicja, stan badań, organizacja i funkcjonowanie w Polsce i na świecie, w: Archiwa przejściowe i zbiorcze w Polsce. Organizacja i funkcjonowanie, red. D. Drzewiecka, M. Jabłońska, Toruń 2016.

Filipczak T., Problemy brakowania dokumentacji w archiwach Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej w latach 1945–1990 na przykładzie b. Archiwum Komitetu Krakowskiego (Wojewódzkiego) PZPR w Krakowie, „Krakowski Rocznik Archiwalny” 1997, 3.

Filipczyk W., Akta Komitetu Krakowskiego PZPR w Archiwum Państwowym w Krakowie, „Krakowski Rocznik Archiwalny” 1995, 1.

Hajewski T., Działalność Archiwum Komitetu Wojewódzkiego PZPR w Katowicach w latach 1953–1990, w: Partia komunistyczna w Polsce. Struktury – ludzie – dokumentacja, red. D. Magier, Lublin–Radzyń Podlaski 2012.

Horst W., Kancelarie i archiwa Centralnego Komitetu Wykonawczego Polskiej Partii Socjalistycznej, Komitetu Centralnego Polskiej Partii Robotniczej i Komitetu Centralnego Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej (1944–1990), Warszawa 2006.

Jakubowski J., Problemy archiwalne akt partyjnych z okresu Polski Ludowej, „Z Pola Walki” 1964, 7, 1(25).

Kaleński G., Brakowanie akt, Warszawa 1948.

Kołomejczyk N., Wojewódzkie archiwa PZPR, „Archiwa Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej. Biuletyn” 1981, 1.

Konarski K., Terminologia archiwalna i jej problemy, „Archeion” 1948, 18.

Magier D., Genetyczne związki materiałów archiwalnych Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej a problem zespołowości, w: Zasada zespołowości w praktyce archiwów państwowych. Studia i materiały, red. E. Rosowska, Warszawa 2017.

Magier D., System biurokratyczny Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej w województwie bialskopodlaskim w latach 1975–1990, Siedlce 2013.

Moćko A., Byłe Archiwum Komitetu Wojewódzkiego Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej w Białymstoku i jego zasób, w: 50 lat Archiwum Państwowego w Białymstoku, red. S. Iwaniuk et al., Białystok 2003.

Polski słownik archiwalny, oprac. A. Bachulski, K. Konarski, A. Wolff, Warszawa 1952.

Rutkowski T.P., Nauki historyczne w Polsce 1944–1970. Zagadnienia polityczne i organizacyjne, Warszawa 2007.

Rutkowski T. P., Tworzenie zrębów mitu. Działalność Wydziału Historii Partii Komitetu Centralnego Polskiej Partii Robotniczej na polu propagandy dziejów ruchu robotniczego, w: Polska Partia Robotnicza 1944–1948. Studia i szkice, red. M. Krzysztofiński, Rzeszów 2014.

Tomczak A., Zarys dziejów archiwów polskich, Toruń 1982.




DOI: http://dx.doi.org/10.17951/rh.2023.55.573-616
Data publikacji: 2023-07-20 09:57:00
Data złożenia artykułu: 2022-08-16 17:40:08


Statystyki


Widoczność abstraktów - 362
Pobrania artykułów (od 2020-06-17) - PDF - 174

Wskaźniki



Odwołania zewnętrzne

  • Brak odwołań zewnętrznych


Prawa autorskie (c) 2023 Tomasz Czarnota

Creative Commons License
Powyższa praca jest udostępniana na lcencji Creative Commons Attribution 4.0 International License.