Ucieczki chłopów „na Podole” w XVIII wieku w perspektywie dokumentów wiejskich

Tomasz Wiślicz

Streszczenie w języku polskim


Artykuł analizuje zbiegostwo chłopów ze wsi w XVIII w. przez pryzmat dokumentów zachowanych w księgach sądowych wiejskich. Szczególną popularnością na terenach wschodniej Małopolski oraz zachodniej części województwa ruskiego cieszyły się w tym czasie ucieczki na Podole, które stało się migracyjnym celem po ponownym przyłączeniu do Korony w 1699 r. W zachowanych dokumentach mniej się mówi o rzeczywistym wychodźstwie na Podole, a więcej o ucieczce tam jako pewnym wzorcu referencyjnym, oznaczającym sukces zarówno w zerwaniu więzów społecznych z rodzinną miejscowością, jak i w zapewnieniu sobie dostateczniejszego życia. Wątek „ucieczki na Podole” służył zatem w chłopskim dyskursie przede wszystkim do formułowania wartości. W wymiarze społecznym była to przede wszystkim wolność społecznej i geograficznej ruchliwości przy zachowaniu wszelkich praw w ramach gromady i poddaństwa. W wymiarze indywidualnym natomiast – możliwość rozpoczęcia nowego życia poza kontrolą lokalnych struktur społecznych. Funkcjonujący jednocześnie negatywny obraz Podola jako krainy przestępców, ladacznic i czarownictwa służył opisowi zagrożeń, jakie mogła przynieść z sobą decyzja opuszczenia wsi.


Słowa kluczowe


zbiegostwo chłopów; Podole (region); mobilność chłopska; społeczności lokalne

Pełny tekst:

PDF

Bibliografia


Brzeżański S., Owczarnia w dzikim polu … to jest Katechyzm Polski z przyczyn w Informacyi wyrażonych pieśniami wydany, Lwów 1717.

Assorodobraj N., Początki klasy robotniczej: problem rąk roboczych w przemyśle polskim epoki stanisławowskiej, Warszawa 1946.

Bobrzyński M., Karta z dziejów ludu wiejskiego w Polsce, w: M. Bobrzyński : Szkice i studia historyczne, t. 2, Kraków 1922.

Burszta J., Zbiegostwo chłopów znad Sanu w pierwszej połowie XVIII wieku, „Roczniki Dziejów Społecznych i Gospodarczych” 1955, 17.

Dąbrowska-Zakrzewska M., Procesy o czary w Lublinie w XVII i XVIII w., Lublin 1947.

Figlus T., Villae iuris valachici. Z problematyki rozwoju osadnictwa wołoskiego w Polsce na przykładzie ziemi sanockiej, „Studia z Geografii Politycznej i Historycznej” 2016, 5.

Grodziski S., Ludzie luźni. Studium z historii państwa i prawa polskiego, Kraków 1961 („Zeszyty Naukowe UJ, Rozprawy i Studia”, 30).

Horn M., Walka chłopów czerwonoruskich z wyzyskiem feudalnym w latach 1640–1648, cz. 1, Zbiegostwo i zbójnictwo karpackie, Opole 1974.

Jawor G., Osady prawa wołoskiego i ich mieszkańcy na Rusi Czerwonej w późnym średniowieczu, Lublin 2000.

Jawor G., Imigranci ruscy i wołoscy we wsiach województwa lubelskiego w późnym średniowieczu (XIV–XV w.), „Annales Universitatis Mariae Curie-Sklodowska, Sectio F” 1988/1989, 43/44, 2.

Jawor G., Northern Extent of Settlement on the Wallachian Law in Medieval Poland, „Res Historica” 2016, 41.

Katalog małopolskich ksiąg sądowych wiejskich XV–XVIII w., oprac. T. Wiślicz, Warszawa 2007.

Kołodziejczyk D., Podole pod panowaniem tureckim. Ejalet Kamieniecki 1672–1699, Warszawa 1994.

Krykun M., Podilske voievodstvo u XVI–XVIII stolittiakh: Statti i materialy, Lviv 2011 [Крикун М., Подільське воєводство у XVI–XVIII століттях: Статті і матеріали, Львів 2011].

Pobłocki K., Chamstwo, Wołowiec 2021.

Poniat R., Ludzie luźni w społeczeństwie Rzeczypospolitej szlacheckiej w kontekście badań nad cyklem życia, „Roczniki Dziejów Społecznych i Gospodarczych” 2013, 73.

Romek Z., Zapomniany historyk – Stanisław Śreniowski (1912–1957), „Klio Polska” 2012, 6.

Szczepaniak J., Katolicy na Podolu od końca XVIII do połowy XIX stulecia (przegląd dotychczasowych badań i nowe dane statystyczne), „Textus et Studia” 2016, 4 (8).

Szczotka S., Uwagi o zbiegostwie włościan w dawnej Polsce, „Roczniki Dziejów Społecznych i Gospodarczych” 1949, 11.

Śreniowski Ś., Zbiegostwo chłopów w dawnej Polsce jako zagadnienie ustroju społecznego, Warszawa 1948.

Topolski J., Zbiegostwo chłopów w dobrach kapituły gnieźnieńskiej w pierwszej połowie XVIII wieku, „Roczniki Dziejów Społecznych i Gospodarczych” 1954, 16.

Urban W., Poddani szlacheccy w województwie krakowskim w drugiej połowie XVIII wieku i ich opór antyfeudalny, Wrocław–Kraków–Warszawa 1958.

Widajewicz J., Ks. Stanisław z Brzeżanki Brzeżański, pleban buszczecki (1693–1738). Szkic historyczny, w: Księga pamiątkowa ku czci Oswalda Balzera, t. 2, Lwów 1925.

Wyżga M., Homo movens. Mobilność chłopów w mikroregionie krakowskim w XVI–XVIII wieku, Kraków 2019.




DOI: http://dx.doi.org/10.17951/rh.2024.57.957-972
Data publikacji: 2024-10-22 08:46:00
Data złożenia artykułu: 2023-10-31 17:18:20


Statystyki


Widoczność abstraktów - 186
Pobrania artykułów (od 2020-06-17) - PDF - 50

Wskaźniki



Odwołania zewnętrzne

  • Brak odwołań zewnętrznych


Prawa autorskie (c) 2024 Tomasz Wiślicz

Creative Commons License
Powyższa praca jest udostępniana na lcencji Creative Commons Attribution 4.0 International License.