Majątki możnowładztwa litewskiego na ternie dzisiejszej Lubelszczyzny w XV-XVI wieku

Paweł Marcin Jusiak

Streszczenie w języku polskim


Celem artykułu jest omówienie powstałych w XV i XVI wieku kompleksów majątkowych w dzisiejszej północnowschodniej Lubelszczyźnie. Wówczas były to tereny Wielkiego Księstwa Litewskiego i przez cały omawiany okres obserwowany był proces kurczenia się domeny wielkoksiążęcej i rozwoju własności prywatnej. Przy ważniejszych szalkach komunikacyjnych oraz nad Bugiem powstały dobra Zabrzezińskich, Ilniczów, Radziwiłłów, Sanguszków, Sapiehów, Połubieńskich, czy Kopciów na trwale zmieniły tutejszą sieć osadniczą a Międzyrzecz, Biała, Kodeń, czy Włodawa stały się ważnymi rezydencjami możnowładczymi o które w kolejnych stuleciach zabiegały także inne rodziny zaliczane nie tylko do elity Wielkiego Księstwa Litewskiego ale także Korony Polskiej. Jedne dobra przechodziły od jednych rodzin do drugich inne całymi dziesięcioleciami a nawet stuleciami znajdowały się w posiadaniu tych samych rodów. Między właścicielami dochodziło do mariaży, ale i sporów o ziemie graniczne, czy brak należytych rozliczeń finansowych. Niektóre spory toczyły się długimi latami przez kolejne pokolenia i najczęściej kończyły się sukcesem najbardziej bogatych i wpływowych rodzin.


Słowa kluczowe


dobra ziemskie; litewskie rody możnowładcze; szlachta litewska; Zabrzezińscy; Ilnicze; Radziwiłłowie; Sapiehowie; Sanguszkowie; Kopciowie; Połubińscy; Międzyrzecz; Biała; Włodawa; Kodeń

Pełny tekst:

PDF

Bibliografia


Akty izdavayemyye Vilenskoyu Arkheograficheskoyu Kommissiyeyu, t. 6, Vil’na 1872 [Акты издаваемые Виленскою Археографическою Коммиссиею, t. 6, Вильна 1872].

Aĸty Litovskoy metriki, t. 1, cz. 2, 1499–1507, oprac. F.I. Leontovich, Varshava 1897 [Aĸты Литовскй метрики, t. 1, cz. 2, 1499–1507, oprac. Ф.И. Леонтович, Варшава 1897].

Archiwum książąt Lubartowiczów Sanguszków w Sławucie, t. 1, 1366–1506, wyd. Z.L. Radzimiński, P. Skobielski, B. Gorczak, Lwów 1887.

Archiwum książąt Sanguszków w Sławucie, t. 3, 1432–1534, wyd. B. Gorczak, Lwów 1890.

Archiwum książąt Sanguszków w Sławucie, t. 4, 1535–1547, wyd. B. Gorczak, Lwów 1890.

Archiwum XX. Sanguszków w Sławucie (Dyplomataryusz gałęzi niesuchojeżskiej t. I), t. 6, 1549–1577, Lwów 1910.

Lithuanian Metrica. Book of inscriptions 3. (1440–1498), oprac. L. Anužytė, A. Baliulis, Vilnius 1998.

Sapiehowie. Materiały historyczno-genealogiczne i majątkowe, t. 1, oprac. B. Gorczak, K. Ożarowski, Petersburg 1890.

Vitoldiana. Codex privilegiorum Vitoldi magni ducis Lituaniae 1386–1430, wyd. J. Ochmański, Warszawa–Poznań 1986.

Baliński M., Starożytna Polska pod względem historycznym, jeograficznym i statystycznym opisana, t. 3, Warszawa 1846.

Bardach J., Miasta na prawie magdeburskim w Wielkim Księstwie Litewskim od schyłku XV w. do połowy XVII, „Kwartalnik Historyczny” 1980, 87, 1.

Boniecki A., Herbarz Polski, t. 11, Warszawa 1907.

Ćwik W., Reder J., Lubelszczyzna. Dzieje rozwoju terytorialnego, podziałów administracyjnych i ustroju władz, Lublin 1977.

Dworzaczek W., Genealogia, Warszawa 1959.

Filipczak-Kocur A., Dokumenty dotyczące Sapiehów z Kodnia w Centralnym Państwowym Historycznym Archiwum w Kijowie, w: Sapiehowie epoki Kodnia i Krasiczyna, red. K. Stępnik, Lublin 2007.

Flisiński J., Biała na Podlasiu. Dzieje miasta i okolic do 1795 r., Biała Podlaska 2009.

Gmiterek H., Komisja graniczna z 1623 roku, Przyczynek do dziejów sporów granicznych polsko-litewskich w XVII wieku, „Rocznik Bialskopodlaski” 2003, 5.

Gmiterek H., Kompromis polsko-litewski na sejmie lubelskim a problem granicy Korony i Wielkiego Księstwa Litewskiego, w: Unia lubelska, unia europejska, red. I. Hofman, Lublin 2010.

Gurba J., Okolice Włodawy w prahistorii i średniowieczu, w: Dzieje Włodawy, red. E. Olszewski, R. Szczygieł, Lublin–Włodawa 1991.

Halecki O., Ostatnie lata Świdrygiełły i sprawa wołyńska za Kazimierza Jagiellończyka, Kraków 1915.

Herbarz polski Kaspra Niesieckiego powiększony dodatkami z późniejszych autorów ... rękopismów, dowodów urzędowych, t. 5, wyd. J.N. Bobrowicz, Lipsk 1840.

Janeczek A., Osadnictwa pogranicza polsko-ruskiego. Województwo bełskie od schyłku XIV do początku XVII w., Wrocław 1993.

Kowalska H., Wiśniewski J., Olelkowicz Jerzy (Jurewicz), w: Polski słownik biograficzny, t. 23, red. E. Rostworowski, Wrocław–Warszawa–Kraków–Gdańsk 1978.

Kurtyka J., Latyfundium tęczyńskie. Dobra i właściciele (XIV–XVII wiek), Kraków 1999.

Lulewicz H., Sapieha Mikołaj na Kodniu herbu Lis (zm. 1599), w: Polski słownik biograficzny, t. 35, red. H. Markiewicz, Warszawa–Kraków 1994.

Lulewicz H., Sapieha Paweł herbu Lis, w: Polski słownik biograficzny, t. 35, red. H. Markiewicz, Warszawa–Kraków 1994.

Machynia M., Sanguszko (Sanguszkowicz) Roman, kniaź z linii niesuchojesko-łokackiej (ok. 1537–1571), w: Polski słownik biograficzny, t. 34, red. H. Markiewicz, Wrocław–Warszawa–Kraków 1992–1993.

Michalewiczowa M., Sapieha Iwan herbu Lis, w: Polski słownik biograficzny, t. 34, red. H. Markiewicz, Wrocław–Warszawa–Kraków 1992–1993.

Myśliński K., Geneza i znaczenie powołania województwa lubelskiego w 1474 r., „Rocznik Lubelski” 1973, 16.

Myśliński K., W monarchii jagiellońskiej, w: Dzieje Lubelszczyzny, t. 1, red. T. Mencel, Warszawa 1974.

Pietkiewicz K., Wielkie Księstwo Litewskie pod rządami Aleksandra Jagiellończyka, Poznań 1995.

Rachuba A., Biała pod rządami Radziwiłłów w latach 1568–1813, w: Z nieznanej przeszłości Białej i Podlasia, red. T. Wasilewski, T. Krawczak, Biała Podlaska 1990.

Rybarski R., Handel i polityka handlowa Polski w XVI stuleciu, Warszawa 1958.

Seniuk B., Cerkiew zamkowa Świętego Ducha w Kodniu i inne cerkwie fundacji Sapiehów. Aspekt budowlany i wyposażenie wnętrz, w: Sapiehowie epoki Kodnia i Krasiczyna, red. K. Stępnik, Lublin 2007.

Szczygieł R., Lokacje miast w Polsce XVI wieku, Lublin 1989.

Szczygieł R., Lubelszczyzna jako region historyczny, w: Kultura ludowa Lubelszczyzny – stan, wartości, perspektywy, red. J. Adamowski, Lublin 2020.

Szczygieł R., Początki miasta Kodnia – podlaskiej rezydencji Sapiehów, w: Człowiek w teatrze świata. Studia o historii i kulturze dedykowane Profesorowi Stanisławowi Grzybowskiemu z okazji osiemdziesiątych urodzin, red. B. Popiołek, Kraków 2010.

Szczygieł R., Włodawa w czasach przedrozbiorowych. Zagadnienia gospodarczo-społeczne, w: Dzieje Włodawy, red. E. Olszewski, R. Szczygieł, Lublin–Włodawa 1991.

Tarasiuk D., Dzieje parafii w Opolu wpisane w dziedzictwo regionu, Podedwórze–Lublin 2010.

Tarasiuk D., Wisznice. Dzieje miasteczka i okolic do 1918 roku, Lublin 2010.

Tarasiuk D., Zrozumieć przeszłość. Dzieje Horodyszcza od czasów najdawniejszych do 1944 roku, Lublin 2019.

Tarnawski A., Działalność gospodarcza Jana Zamoyskiego kanclerza i hetmana wielkiego koronnego (1572–1605), Lwów 1935.

Ternes J., I Rzeczpospolita (do 1795), w: Monografia gminy Jabłoń, red. D. Tarasiuk, Jabłoń 2018.

Tłomacki A., Sapiehowie kodeńscy. Historia rodu od kolebki do współczesności, Warszawa 2009.

Tyszkiewicz J., Ziemie podlaskie w średniowieczu i nowożytności (do połowy XVII w.), w: Z nieznanej przeszłości Białej i Podlasia, red. T. Wasilewski, T. Krawczak, Biała Podlaska 1990.

Urzędnicy centralni i dostojnicy Wielkiego Księstwa litewskiego XIV–XVIII wieku. Spisy, oprac. H. Lulewicz, A. Rachuba, Kórnik 1994.

Urzędnicy podlascy XIV–XVIII wieku. Spisy, oprac. E. Dubas-Urwanowicz et al., Kórnik 1994.

Wawrzyńczyk A., Rozwój wielkiej własności na Podlasiu w XV i XVI wieku, Wrocław 1951.

Wawrzyńczyk A., Studia z dziejów handlu Polski z Wielkim Księstwem Litewskim i Rosją w XVI w., Warszawa 1957.

Wilkiewicz-Wawrzyńczykowa A., Spory graniczne polsko-litewskie w XIV–XVII w., „Wiadomości Studium Historii Prawa Litewskiego” 1938, 1.

Wiśniewski J., Połubiński Wasyl Andrejewicz, w: Polski słownik biograficzny, t. 27, red. E. Rostworowski, Wrocław–Warszawa–Kraków–Gdańsk–Łódź 1983.

Wojciechowski Z., Zygmunt Stary, Warszawa 1979.

Wolff J., Kniaziowie litewsko-ruscy od końca czternastego wieku, Warszawa 1895.




DOI: http://dx.doi.org/10.17951/rh.2024.57.503-525
Data publikacji: 2024-10-22 08:45:23
Data złożenia artykułu: 2024-05-14 13:17:38


Statystyki


Widoczność abstraktów - 41
Pobrania artykułów (od 2020-06-17) - PDF - 33

Wskaźniki



Odwołania zewnętrzne

  • Brak odwołań zewnętrznych


Prawa autorskie (c) 2024 Paweł Marcin Jusiak

Creative Commons License
Powyższa praca jest udostępniana na lcencji Creative Commons Attribution 4.0 International License.