Ukryj
Pokaż wszystkie
Wyślij tekst przez e-mail 
Późnośredniowieczne krakowskie prognostyki astrologiczne o zdrowiu, chorobach i sposobach leczenia
Streszczenie w języku polskim
Późnośredniowieczne prognostyki astrologiczne (iudicia, kalendarze, almanachy, etc.) to ciekawe źródło do poznania przeszłości. Zwyczaj ich publikowania związany był z rozwojem tzw. krakowskiej szkoły astronomiczno-astrologicznej. Mistrzowie krakowscy piastujący funkcję profesorów katedry astronomii i astrologii zobligowani byli do układania rokrocznie prognostyków, w których zamieszczali bazujące na mającym nastąpić układzie ciał niebieskich prognozy astrologiczne dotyczące niemalże każdej płaszczyzny życia ówczesnego społeczeństwa – prognozy odnoszono do handlu, gospodarki rolnej, urodzaju lub nieurodzaju; obejmowano nimi zagadnienia natury politycznej, ale też kwestie małżeństwa, posiadanego potomstwa i jego wychowania; obszerne ustępy poświęcano prognozowaniu pogody, a więc astrometeorologii. Jednakże szczególny nacisk kładziono na zagadnienia medyczne, albowiem kwestia zdrowia i choroby stanowiła kluczowe zagadnienie, które było istotne dla przedstawicieli wszystkich, bez wyjątku, stanów społecznych. Prognostyki astrologiczne natomiast, wskazując odpowiednią, z punktu widzenia astrologii, porę na podejmowanie starań o utrzymanie dobrej kondycji lub powrót do zdrowia, miały stanowić wykładnię wiedzy teoretycznej z zaleceniami dotyczącymi trudnej do zweryfikowania źródłowo praktyki.
Słowa kluczowe
Pełny tekst:
PDF (English)Bibliografia
Sources
Biblioteka Jagiellońska w Krakowie:
Autor anonimowy, Almanach anni 1511 super meridianum Cracoviensem, Jan Haller, Kraków 1510, st. dr. cim. vol. 3.
Autor anonimowy, Almanach Cracoviense ad annum 1474, Kasper Straube, Kraków 1473/1474, inc. vol. 1998.
Marcin Król z Żurawicy, Iudicium anni Domini 1451 […] promulgatum, rkps 1918.
Marcin Król z Żurawicy, Iudicium anni 1451, rkps 764.
Michał z Wiślicy, Ephemeris cum electionibus pro anno Domini 1532: qui est bissextilis et embelismatis, Florian Ungler, Kraków 1531, st. dr. cim. vol. 16.
Mikołaj Prokopiades z Szadka, Iudicium Cracoviense astronomicum […] super annum Domini 1526, Hieronim Wietor, Jan Sandecki, Kraków 1525 (1526?), st. dr. cim. vol. 96.
Biblioteka Narodowa w Warszawie:
Mikołaj Prokopiades z Szadka, Pronosticon accidentium ex syderali dispositione anni Domini 1520 […] in Studio Cracoviensi editum, Hieronim Wietor, Kraków 1519, ref. no. XVI. Qu. 6068.
Biblioteka Kórnicka PAN:
Mikołaj Prokopiades z Szadka, Judicium astrologicum anni M.D.XXV […] elaboratum, Hieronim Wietor, Kraków 1524, st. dr. cim. Qu. 2152.
Mikołaj Prokopiades z Szadka, Judicium astrologicum in celebri Studio Cracoviensi […] ad annum Domini 1532, Maciej Szarfenberg, Kraków 1532, st. dr. cim. Qu. 2371.
Mikołaj Prokopiades z Szadka, Pronosticon judiciaale [!] futurorum eventuum anno Domini 1519, Jan Haller, Hieronim Wietor, Kraków 1518–1519, st. dr. cim. Qu. 2135.
Mikołaj z Toliszkowa, Iudicium celebratissime Vniuersitatis Cracouiensis […] in annum Domini millesimum quingentesimum sedecimum editum, Jan Haller, Florian Ungler, Kraków 1516 (?), st. dr. cim. Qu. 2112.
Mikołaj z Toliszkowa, Judicium celebratissime Universitatis Cracoviensis […] ad annum Domini M.D.XXIII. collectum, Hieronim Wietor, Kraków 1522, st. dr. cim. Qu. 2147.
Biblioteka Uniwersytecka we Wrocławiu:
Jakub z Iłży, Judiciale pronosticon pro Christi anno 1517 […] calculatum, Jan Haller, Kraków 1517 (?), st. dr. 400622.
Mikołaj Prokopiades z Szadka,, Juditium astronomicum [...] pro anno Christi MDXXI, fideliter calculatum, Hieronim Wietor, Kraków 1521, st. dr. 400626.
Mikołaj z Toliszkowa, Judicium celebratissime Vniuersitatis Cracouiensis [...] ad annum Domini 1518 recollectum, Jan Haller, Kraków 1518, st. dr. 400623.
Biblioteka Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej:
Mikołaj z Toliszkowa, Iudicium celebratissime Vniuersitatis Cracoviensis […] in annum Domini M.D.XIIII editum, Jan Haller, Kraków 1513, st. dr. 229.
Biblioteka Zakładu Narodowego im. Ossolińskich we Wrocławiu:
Michał Falkener z Wrocławia, Iudicium Cracoviense […] ad annum millesimum quadringentesimum nonagesimum quintum, Arnold z Kolonii, Lipsk 1494–1495, XV–213.
Codex diplomaticus Universitatis Studii Generalis Cracoviensis continet privilegia et documenta quae res gestas academiae eiusque beneficia illustrant, Pars quarta: Ab Anno 1507 ad Annum 1548, Kraków 1884.
Mikołaj Prokopiades z Szadka, Naznamionowanie dzienne miesiącow nowych pełnych […] lata […] 1525 [Kraków, Hieronim Wietor, 1524/1525] plº, ed. W. Wydra, Poznań 2010 (Bibliotheca Paleotyporum in Lingua Polonica Impressorum. Libri Librorum).
Stepnicki Z., Centiloquium Klaudiusza Ptolemeusza, ‘Polski Kalendarz Astrologiczny’, Bydgoszcz 1937.
Założenie i urządzenie Collegii Minoris, wyd. J. Szujski, ‘Archiwum do Dziejów Literatury Oświaty w Polsce’ 1878, 1.
Studies
Astro-Medicine, Astrology and Medicine, East and West, eds. A. Akasoy, Ch. Burnett, R. Yoeli-Tlalim, Firenze 2008.
Barycz H., Falkener Michał, in: Polski Słownik Biograficzny, vol. 6, Kraków 1948.
Barycz H., Jakub z Iłży starszy, in: Polski Słownik Biograficzny, vol. 10, Wrocław–Warszawa–Kraków 1962–1964.
Barycz H., Mikołaj z Szadka, in: Polski Słownik Biograficzny, vol. 21, Wrocław–Warszawa–Kraków–Gdańsk 1976.
Barycz H., Nowa synteza dziejów Uniwersytetu Jagiellońskiego, ‘Przegląd Historyczno-Oświatowy’ 1966, 3.
Bibliografia Literatury Polskiej. Nowy Korbut, vol. 3, Piśmiennictwo staropolskie, ed. R. Pollak, Warszawa 1965.
Birkenmajer A., Uniwersytet Krakowski jako międzynarodowy ośrodek studiów astronomicznych na przełomie XV i XVI stulecia, in: Odrodzenie w Polsce. Materiały sesji naukowej PAN 25–30 października 1953 roku, vol. 2, Historia nauki, part 2, ed. B. Suchodolski, Warszawa 1956.
Birkenmajer L., Zapiski historyczne wśród starych almanachów Biblioteki Jagiellońskiej, ‘Kwartalnik Historyczny’ 1902, 16; 1903, 17.
Bochenek K., Michał Falkener z Wrocławia – osoba i dzieło, ‘Sofia. Pismo Filozofów Krajów Słowiańskich’ 2005, 5.
Brzeziński T., Rozwój poglądów na istotę choroby, in: Historia medycyny, ed. T. Brzeziński, Warszawa 1988.
Burchardt J., Elementy wkładu Arabów do farmakognozji średniowiecza łacińskiego, ‘Kwartalnik Historii Nauki i Techniki’ 2001, 46, 2.
Burnett Ch., Astrology and Medicine in the Middle Ages, ‘Society for the Social History of Medicine Bulletin’ 1985, 37.
Conger G.P., Theories of Macrocosms and Microcosms in the History of Philosophy, New York 1922.
Gajda Z., Do historii medycyny wprowadzenie, Kraków 2011.
Geller M.J., Melothesia in Babylonia. Medicine, Magic and Astrology in the Ancient Near East, Berlin 2014.
Hajdukiewicz L., Michał z Wiślicy, in: Polski Słownik Biograficzny, vol. 20, Wrocław–Warszawa–Kraków–Gdańsk 1975.
Hajdukiewicz L., Mikołaj z Tuliszkowa, in: Polski Słownik Biograficzny, vol. 21, Wrocław–Warszawa–Kraków–Gdańsk 1976.
Holden R.W., The Elements of House Division, Southampton 1977.
Janik M., Kalendariografia polska od XVI–XVIII wieku. Próba typologii, in: Kalendarze staropolskie, eds. I. Dacka-Górzyńska, J. Partyka, Warszawa 2013.
Janik M., Polskie kalendarze astrologiczne epoki saskiej, Warszawa 2003.
Kalemba Z., Wpływ koncepcji makro- i mikrokosmosu na pojmowanie choroby i człowieka chorego, ‘Medycyna Nowożytna. Studia nad Historią Medycyny’ 1998, 5, 1.
Kawecka-Gryczowa A., Rola drukarstwa polskiego w dobie Odrodzenia, Warszawa 1954.
Kazusek S., Michał z Wiślicy, in: Świętokrzyski słownik biograficzny, vol. 1, ed. J. Wijaczka, Kielce 2002.
Kibre P., Studies in Medieval Science: Alchemy, Astrology, Mathematics and Medicine, London 1984.
Klibansky R., Panofsky E., Saxl F., Saturn i melancholia. Studia z historii filozofii przyrody, medycyny, religii oraz sztuki, transl. A. Kryczyńska, Kraków 2009.
Konarska S., Jakub z Iłży starszy, in: Świętokrzyski słownik biograficzny, vol. 1, ed. J. Wijaczka, Kielce 2002.
Konarska-Zimnicka S., Ekonomia a gwiazdy podług wybranych almanachów krakowskich doby przedkopernikańskiej, in: O przeszłości. Czasy. Miejsca. Ludzie, ed. W. Kowalski, Kielce 2016.
Konarska-Zimnicka S., ‘Wenus panią roku, Mars towarzyszem...’. Astrologia w Krakowie XV i początku XVI wieku, Kielce 2018.
Konarska-Zimnicka S., Aksjologia czasu w kontekście średniowiecznej i wczesnonowożytnej astrologii elekcyjnej (na przykładzie wybranych prognostyków astrologicznych przełomu XV i XVI stulecia), in: Kategorie kultury. Czas, eds. M. Bator, M. Krzysztofik, Z. Trzaskowski, Kielce 2015.
Konarska-Zimnicka S., Astrologia Licita? Astrologia Illicita? The Perception of Astrology at Kraków University in the Fifteenth Century, ‘Culture and Cosmos. A Journal of the History of Astrology and Cultural Astronomy’ 2011, 15, 2.
Konarska-Zimnicka S., Astrologica Michała z Wiślicy. Przegląd twórczości, ‘Z Dziejów Regionu i Miasta. Rocznik Oddziału Polskiego Towarzystwa Historycznego w Skarżysku-Kamiennej’ 2012, 3.
Konarska-Zimnicka S., Dom rodzinny a domy horoskopowe w średniowiecznej tradycji astrologicznej, in: Dom, codzienność i święto. Przestrzeń domowa – ludzie i rzeczy, eds. B. Popiołek, A. Chłosta-Sikorska, M. Gadocha, Kraków 2018.
Konarska-Zimnicka S., Jatromatematyka w optyce twórczości krakowskich uczonych późnego średniowiecza. Przyczynek do badań, in: Medicina antiqua, mediaevalis et moderna. Historia–filozofia–religia, eds. S. Konarska-Zimnicka, L. Kostuch, B. Wojciechowska, Kielce 2019.
Konarska-Zimnicka S., Michał Falkener z Wrocławia – życie i twórczość, in: Michał Falkener z Wrocławia, Introductorium astronomie Cracoviense elucidans almanach, czyli kompendium wiedzy astrologicznej, transl. and compil. S. Konarska-Zimnicka, ed. and compil. P. Piotrowski, Warszawa 2014.
Konarska-Zimnicka S., Why Was Astrology Criticised in the Middle Ages? Contribution to Further Research (on the Basis of Selected Treaties of Professors of the University of Krakow in the 15th Century), ‘Saeculum Christianum. Pismo Historyczno-Społeczne’ 2017, 24.
Kossakowska-Jarosz K., Kalendarz. Spory terminologiczne, ‘Zeszyty Naukowe Wyższej Szkoły Pedagogicznej im. Powstańców Śląskich w Opolu. Filologia Polska’ 1993, 33.
Kozłowska-Budkowa Z., Odnowienie jagiellońskie Uniwersytetu Krakowskiego (1390–1414), in: Dzieje Uniwersytetu Jagiellońskiego w latach 1364–1764, vol. 1, ed. J. Zathey, Kraków 1964.
Kurdziałek M., Koncepcje człowieka jako mikrokosmosu, in: O Bogu i o człowieku, ed. B. Bejze, vol. 2, Problemy filozoficzne i teologiczne, Warszawa 1969.
Kurdziałek M., Średniowieczne doktryny o człowieku jako mikrokosmosie, in: M. Kurdziałek, Średniowiecze w poszukiwaniu równowagi między arystotelizmem a platonizmem. Studia i artykuły, Lublin 1996.
Libera Z., Mikrokosmos, makrokosmos i antropologia ciała, Tarnów 1997.
Markowski M., Burydanizm w Polsce w okresie przedkopernikańskim, Wrocław 1971.
Markowski M., Die Astrologie an der Krakauer Universität im XV Jahrhundert, in: The Universities in the Late Middle Ages, eds. J. Ijsewij, J. Paquet, Leuven 1978.
Markowski M., Kształtowanie się krakowskiej szkoły astronomicznej, in: J. Dobrzycki, M. Markowski, T. Przypkowski, Historia astronomii w Polsce, ed. E. Rybka, vol. 1, Wrocław–Warszawa–Kraków–Gdańsk 1975.
Markowski M., Methodologische Grundlagen der offiziellen Universitätsbeschlüsse und Erklärungen der Professoren an der Krakauer Universität im XV. Jahrhundert, ‘Studia Mediewistyczne’ 1977, 17.
Markowski M., Nauki ścisłe na Uniwersytecie Krakowskim w XV wieku, in: Filozofia polska XV wieku, ed. R. Palacz, Warszawa 1972.
Markowski M., Powstanie pełnej szkoły astronomicznej w Krakowie, in: J. Dobrzycki, M. Markowski, T. Przypkowski, Historia astronomii w Polsce, ed. E. Rybka, vol. 1, Wrocław–Warszawa–Kraków–Gdańsk 1975.
Marszał T., Mikołaj Prokopowicz z Szadka astrolog, astronom, historyk nauki, miłośnik i znawca książki (1489–1564), ‘Biuletyn Szadkowski’ 2009, 9.
Mercier Ch.A., Astrology in Medicine, London 1914.
Morawski K., Historia Uniwersytetu Jagiellońskiego, vol. 1, Kraków 1900.
Norri J., Dictionary of Medical Vocabulary in English, 1375–1550. Body Parts, Sicknesses, Instruments, and Medical Preparations, vol. 1–2, London–New York 2016.
Ożóg K., Uczeni w monarchii Jadwigi Andegaweńskiej i Władysława Jagiełły (1384–1434), Kraków 2004.
Palacz R., Michał Falkener z Wrocławia. Stan badań, ‘Materiały i Studia Zakładu Historii Filozofii Starożytnej i Średniowiecznej’ 1966, 6, 4.
Płonka-Syroka B., Różne koncepcje podmiotowości człowieka w teoriach i doktrynach medycznych, ‘Medycyna Nowożytna. Studia nad Kulturą Medyczną’ 2001, 8, 1.
Potkowski E., Książka i pismo w średniowieczu. Studia z dziejów kultury piśmiennej i komunikacji społecznej, Pułtusk 2000.
Potkowski E., Piśmiennictwo masowe w początkach epoki nowożytnej. ‘Iudicia astrologica’ z Krakowa, ‘Z Badań nad Polskimi Księgozbiorami Historycznymi. Studia i Materiały’ 2002, 20.
Prioreschi P., A History of Medicine, vol. 4, Byzantine and Islamic Medicine, Omaha 2001.
Saif L., The Arabic Theory of Astral Influences in Early Modern Medicine, ‘Renaissance Studies’ 2015, 25, 5.
Schipperges H., Arabische Medizin im lateinischen Mittelalter, Berlin–Heidelberg–New York 1976.
Schipperges H., Die Assimilation der arabischen Medizin durch das lateinische Mittelalter, Wiesbaden 1964.
Seruga J., Krakowskie kalendarze XVI wieku, Kraków 1913.
Siraisi N.G., Medieval & Early Renaissance Medicine. An Introduction to Knowledge and Practice, London–Chicago 1990.
Sondel J., Przywileje fundacyjne Uniwersytetu Jagiellońskiego oraz przywileje nadania szlachectwa jego profesorom (z historyczno-prawnym komentarzem), Kraków 2015.
Sondel J., Słownik historii i tradycji Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków 2012.
Strzebońska A., Szesnastowieczne kalendarze krakowskie, in: Bibliologia, literatura, kultura. Księga pamiątkowa ofiarowana Profesor Wacławie Szelińskiej, eds. M. Konopka, M. Zięba, Kraków 1999.
Sudhoff K., Iatromathematiker vornehmlich in 15 und 16 Jahrhundert. Eine Studie, Breslau 1902.
Szwejkowska H., Książka drukowana XV–XVIII wieku. Zarys historyczny, Wrocław–Warszawa 1987.
Śreniowska K., Pojęcie czasu a tzw. myślenie historyczne, ‘Historyka’ 1975, 5.
Tafiłowski P., Społeczna funkcja kalendarzy astrologicznych w Polsce XVIII wieku, ‘Biuletyn Biblioteki Jagiellońskiej’ 2002, 52, 1–2.
Wachholz L., Wydział Lekarski Uniwersytetu Krakowskiego i jego grono nauczycielskie od r. 1364–1918, Kraków 1935.
Włodarczyk J., Astrologia. Historia. Mity. Tajemnice, Warszawa 2008.
Wojciechowska B., Flebotomia i purgowanie, czyli o leczeniu w wiekach średnich, Kielce 2019.
Zathey J., Z historii środowiska magiczno-astrologicznego w Krakowie w XV wieku, ‘Krzysztofory’ 1981, 8.
Zwiercan M., Marcin z Żurawicy zwany Król (z Przemyśla, de Polonia), in: Polski Słownik Biograficzny, vol. 19, Wrocław–Warszawa–Kraków–Gdańsk 1974.
DOI: http://dx.doi.org/10.17951/rh.2020.50.79-97
Data publikacji: 2020-12-28 11:39:57
Data złożenia artykułu: 2019-08-08 07:33:45
Statystyki
Wskaźniki
Odwołania zewnętrzne
- Brak odwołań zewnętrznych
Prawa autorskie (c) 2020 Sylwia Kamilla Konarska-Zimnicka
Powyższa praca jest udostępniana na lcencji Creative Commons Attribution 4.0 International License.