Wrażliwość środowiskowa a inteligencje wielorakie uczniów szkół podstawowych. Badania z wykorzystaniem polskiej wersji skali Highly Sensitive Child (HSC)

Monika Baryła-Matejczuk, Grzegorz Kata, Wiesław Poleszak

Streszczenie w języku polskim


Celem opisanych w artykule badań było poszukiwanie związku pomiędzy wrażliwością uczniów w wieku od 10 do 12 lat a ich inteligencjami wielorakimi. Podstawą dla podjętych analiz jest koncepcja wrażliwości środowiskowej, która stanowi wkład w teoretyczny rozwój zagadnienia wrażliwości przetwarzania sensorycznego. Ma ona także dużą wartość aplikacyjną i wykorzystywana jest w stosowanych badaniach różnic indywidualnych reakcji na środowisko. Koncepcja wrażliwości przetwarzania sensorycznego proponuje i rozwija narzędzia psychometryczne pozwalające na pomiar wrażliwości na środowisko, rozumianej jako cecha fenotypowa u dorosłych i dzieci. Podstawą teoretyczną pracy jest również koncepcja inteligencji wielorakich Gardnera, definiująca je jako biopsychiczną zdolność (ability) do przetwarzania informacji w celu rozwiązywania problemów lub osiągania społecznie wartościowych celów. Założenia te dały podstawę do sformułowania pytań o istnienie związku pomiędzy wymienionymi zmiennymi u dziewcząt i chłopców ze szkół podstawowych. W celu pomiaru zmiennych zastosowano Test Uzdolnień Wielorakich oraz polską adaptację skali Highly Sensitive Child (HSC). Badaniami objęto 481 osób. Przeprowadzone analizy wskazują na dobre własności psychometryczne narzędzia HSC w polskiej populacji dzieci w wieku od 10 do 12 lat. Wrażliwość przetwarzania sensorycznego (SPS) dziewcząt współwystępuje z uzdolnieniami muzycznymi i interpersonalnymi, a u chłopców dodatkowo z uzdolnieniami logiczno-matematycznymi, przyrodniczymi, wizualno-przestrzennymi, intrapersonalnymi i ogólnymi. W przypadku wyłonionych czynników wrażliwości brak jest związku pomiędzy łatwością pobudzenia (EOE) a uzdolnieniami. Istnieje natomiast wiele istotnych korelacji pomiędzy uzdolnieniami a wrażliwością estetyczną (AES).


Słowa kluczowe


wrażliwość środowiskowa; wrażliwość przetwarzania sensorycznego; inteligencje wielorakie; skala Highly Sensitive Child

Pełny tekst:

PDF

Bibliografia


LITERATURA

Acevedo, B.P., Aron, E.N., Aron, A., Sangster, M.-D., Collins, N., Brown, L.L. (2014). The highly sensitive brain: An fMRI study of sensory processing sensitivity and response to others’ emotions. Brain and Behavior, 4(4), 580–594. DOI: https://doi.org/10.1002/brb3.242

Aron, E.N. (1997). The Highly Sensitive Person: How to Thrive When the World Overwhelms You. New York: Broadway Books.

Aron, E.N. (2002). The Highly Sensitive Child: Helping Our Children Thrive When the World Overwhelms Them. London: Harmony.

Aron, E.N., Aron, A. (1997). Sensory-processing sensitivity and its relation to introversion and emotionality. Journal of Personality and Social Psychology, 73(2), 345–368. DOI: https://doi.org/10.1037/0022-3514.73.2.345

Aron, E.N., Aron, A., Jagiellowicz, J. (2012). Sensory Processing Sensitivity: A Review in the Light of the Evolution of Biological Responsivity. Personality and Social Psychology Review, 16(3), 262–282. DOI: https://doi.org/10.1177/1088868311434213

Baryła-Matejczuk, M. (2019). Pomiar wysokiej wrażliwości – przegląd dostępnych narzędzi i sposobów pomiaru wrażliwości przetwarzania sensorycznego (ang. Sensory Processing Sensitivity) u dzieci i osób dorosłych. W: Z.B. Gaś (red.), Profilaktyka zachowań ryzykownych w teorii i praktyce (s. 91–104). Lublin: Innovatio Press Wydawnictwo Naukowe Wyższej Szkoły Ekonomii i Innowacji.

Baryła-Matejczuk, M., Domańska, K. (2018). Profilaktyka wobec dzieci wysoko wrażliwych. Postawy rodzicielskie matek dzieci o różnym poziomie emocjonalności. W: Z.B. Gaś (red.), Psychoprofilaktyka w świecie zagubionych wartości (s. 95–113). Lublin: Innovatio Press Wydawnictwo Naukowe Wyższej Szkoły Ekonomii i Innowacji.

Belsky, J. (1997). Variation in Susceptibility to Environmental Influence: An Evolutionary Argument. Psychological Inquiry, 8(3), 182–186. DOI: https://doi.org/10.1207/s15327965pli0803_3

Benham, G. (2006). The highly sensitive person: Stress and physical symptom reports. Personality and Individual Differences, 40(7), 1433–1440. DOI: https://doi.org/10.1016/j.paid.2005.11.021

Bernacka, R.E. (2009). Trzeba pomóc zdolnym i uzdolnionym! Psychologia w Szkole, 2, 107–115.

Betts, G.T., Neihart, M. (1988). Profiles of the gifted and talented. Gifted Child Quarterly, 32(2), 248–253. DOI: https://doi.org/10.1177/001698628803200202

Booth, C., Standage, H., Fox, E. (2015). Sensory-processing sensitivity moderates the association between childhood experiences and adult life satisfaction. Personality and Individual Differences, 87, 24–29. DOI: https://doi.org/10.1016/j.paid.2015.07.020

Boterberg, S., Warreyn, P. (2016). Making sense of it all: The impact of sensory processing sensitivity on daily functioning of children. Personality and Individual Differences, 92, 80–86. DOI: https://doi.org/10.1016/j.paid.2015.12.022

Bridges, D., Schendan, H.E. (2019). Sensitive individuals are more creative. Personality and Individual Differences, 142, 186–195. DOI: https://doi.org/10.1016/j.paid.2018.09.015

Craik, F.M., Lockhart, R.S. (1972). Levels of processing: A framework for memory research. Journal of Verbal Learning and Verbal Behavior, 11(6), 671–684. DOI: https://doi.org/10.1016/S0022-5371(72)80001-X

Dąbrowski, K. (1964). O dezintegracji pozytywnej. Warszawa: Państwowy Zakład Wydawnictw Lekarskich.

Ellis, B.J., Boyce, W.T. (2011). Differential susceptibility to the environment: Toward an understanding of sensitivity to developmental experiences and context. Development and Psychopathology, 23(1), 1–5. DOI: https://doi.org/10.1017/S095457941000060X

Frasier, M.M., Passow, A.H. (1994). Toward a New Paradigm for Identifying Talent Potential. Connecticut: The National Research Center on the Gifted and Talented.

Gardner, H. (2002). Inteligencje wielorakie. Teoria w praktyce. Poznań: Media Rodzina.

Gardner, H. (2011). Frames of Mind: The Theory of Multiple Intelligences. New York: Basic Books.

Gere, D.R., Capps, S.C., Mitchell, D.W., Grubbs, E. (2009). Sensory Sensitivities of Gifted Children. American Journal of Occupational Therapy, 63(3), 288–295. DOI: https://doi.org/10.5014/ajot.63.3.288

Greven, C.U., Lionetti, F., Booth, C., Aron, E.N., Fox, E., …, Homberg, J. (2019). Sensory processing sensitivity in the context of Environmental Sensitivity: A critical review and development of research agenda. Neuroscience and Biobehavioral Reviews, 98, 287–305. DOI: https://doi.org/10.1016/j.neubiorev.2019.01.009

Homberg, J.R., Schubert, D., Asan, E., Aron, E.N. (2016). Sensory processing sensitivity and serotonin gene variance: Insights into mechanisms shaping environmental sensitivity. Neuroscience & Biobehavioral Reviews, 71, 472–483. DOI: https://doi.org/10.1016/j.neubiorev.2016.09.029

Jagiellowicz, J., Xu, X., Aron, A., Aron, E., Cao, G., …, Weng, X. (2011). The trait of sensory processing sensitivity and neural responses to changes in visual scenes. Social Cognitive and Affective Neuroscience, 6(1), 38–47. DOI: https://doi.org/10.1093/scan/nsq001

Lewowicki, T. (1986). Kształcenie uczniów zdolnych. Warszawa: WSiP.

Limont, W., Dreszer-Drogorób, J., Bedyńska, S., Śliwińska, K., Jastrzębska, D. (2014). ‘Old wine in new bottles’? Relationships between overexcitabilities, the Big Five personality traits and giftedness in adolescents. Personality and Individual Differences, 69, 199–204. DOI: https://doi.org/10.1016/j.paid.2014.06.003

Lionetti, F., Aron, A., Aron, E.N., Burns, G.L., Jagiellowicz, J., Pluess, M. (2018). Dandelions, tulips and orchids: Evidence for the existence of low-sensitive, medium-sensitive and high-sensitive individuals. Translational Psychiatry, 8, 24. DOI: https://doi.org/10.1038/s41398-017-0090-6

Liss, M., Mailloux, J., Erchull, M.J. (2008). The relationships between sensory processing sensitivity, alexithymia, autism, depression, and anxiety. Personality and Individual Differences, 45(3), 255–259. DOI: https://doi.org/10.1016/j.paid.2008.04.009

Mendaglio, S. (2003). Qualitative case study in gifted education. Journal for the Education of the Gifted, 26(3), 163–183. DOI: https://doi.org/10.1177/016235320302600302

Nesse, R.M. (2019). Good Reasons for Bad Feelings: Insights from the Frontier of Evolutionary Psychiatry. New York: Dutton.

Piechowski, M.M., Cunningham, K. (1985). Patterns of overexcitability in a group of artists. The Journal of Creative Behavior, 19(3), 153–174. DOI: https://doi.org/10.1002/j.2162-6057.1985.tb00655.x

Pluess, M. (2015). Individual Differences in Environmental Sensitivity. Child Development Perspectives, 9(3), 138–143. DOI: https://doi.org/10.1111/cdep.12120

Pluess, M., Belsky, J. (2010). Differential susceptibility to parenting and quality child care. Developmental Psychology, 46(2), 379–390. DOI: https://doi.org/10.1037/a0015203

Pluess, M., Assary, E., Lionetti, F., Lester, K.J., Krapohl, E., …, Aron, A. (2018). Environmental sensitivity in children: Development of the Highly Sensitive Child Scale and identification of sensitivity groups. Developmental Psychology, 54(1), 51–70. DOI: https://doi.org/10.1037/dev0000406

Poleszak, W., Porzak, R., Kata, G., Kopik, A. (2015). Diagnoza i wspomaganie w rozwoju dzieci uzdolnionych. Test Uzdolnień Wielorakich i materiały dydaktyczne. Warszawa: Ośrodek Rozwoju Edukacji.

Poleszak, W., Porzak, R., Kata, G. (2019). Profilaktyka a rozwój osobowości uczniów w wieku 17–19 lat. W: R. Porzak (red.), Profilaktyka w szkole. Stan i rekomendacje dla systemu oddziaływań profilaktycznych w Polsce (s. 157–173). Lublin: Fundacja „Masz Szansę”.

Poleszak, W. (w druku). Biological Bases of Sensory Processing Sensitivity (SPS): Evolution for Being Sensible.

Popek S. (2001). Człowiek – jednostka twórcza. Lublin: Wydawnictwo UMCS.

Rinn, A.N., Mullet, D.R., Jett, N., Nyikos, T. (2018). Sensory Processing Sensitivity among high-ability individuals: A psychometric evaluation of the Highly Sensitive Person Scale. Roeper Review, 40(3), 166–175. DOI: https://doi.org/10.1080/02783193.2018.1466840

Silverman, L. (1990). Social and emotional education of the gifted: The discoveries of Leta Hollingworth. Roeper Review, 12(3), 171–178. DOI: https://doi.org/10.1080/02783199009553265

Slagt, M., Dubas, J.S., Ellis, B.J., van Aken, M.A.G., Deković, M. (2018). Linking emotional reactivity “for better and for worse” to differential susceptibility to parenting among kindergartners. Development and Psychopathology, 31(2), 741–758. DOI: https://doi.org/10.1017/S0954579418000445

Smolewska, K.A., McCabe, S.B., Woody, E.Z. (2006). A psychometric evaluation of the Highly Sensitive Person Scale: The components of sensory-processing sensitivity and their relation to the BIS/BAS and “Big Five”. Personality and Individual Differences, 40(6), 1269–1279. DOI: https://doi.org/10.1016/j.paid.2005.09.022

Sobocko, K., Zelenski, J.M. (2015). Trait sensory-processing sensitivity and subjective well-being: Distinctive associations for different aspects of sensitivity. Personality and Individual Differences, 83, 44–49. DOI: https://doi.org/10.1016/j.paid.2015.03.045

Stevens, J. (2009). Applied Multivariate Statistics for the Social Sciences. New York: Routledge.

Tillmann, T., El Matany, K., Duttweiler, H. (2018). Measuring Environmental Sensitivity in Educational Contexts: A Validation Study With German-Speaking Students. Journal of Educational and Developmental Psychology, 8(2), 17–28. DOI: https://doi.org/10.5539/jedp.v8n2p17

Tooby, J., Cosmides, L. (2005). Conceptual foundation of evolutionary psychology. W: D.M. Buss (ed.), The Handbook of Evolutionary Psychology (s. 5–67). Wiley: Hoboken.

Wirthwein, L., Becker, C.V., Loehr, E.-M., Rost, D.H. (2011). Overexcitabilities in gifted and non-gifted adults: Does sex matter? High Ability Studies, 22(2), 145–153. DOI: https://doi.org/10.1080/13598139.2011.622944

Wróblewska, E. (2005). Zróżnicowanie typów zdolności i umiejętności – analiza wyznaczników w świetle teorii inteligencji wielorakich H. Gardnera. W: W. Limont, J. Cieślikowska (red.), Wybrane zagadnienia edukacji uczniów zdolnych (T. 1; s. 141–153). Kraków: Oficyna Wydawnicza Impuls.

NETOGRAFIA

Aron, E.N., Aron, A. (2018). Tips for SPS Research. Pobrane z: https://hsperson.com/wp-content/uploads/2018/08/Tips_for_SPS_Research_Revised_July24_2018.pdf (dostęp: 15.12.2019).

Frasier, M.M., Garcia, J.H., Passow, A.H. (1995). A Review of Assessment Issues in Gifted Education and Their Implications for Identifying Gifted Minority Students. Pobrane z: https://nrcgt.uconn.edu/wp-content/uploads/sites/953/2015/04/rm95204.pdf (dostęp: 13.12.2019).




DOI: http://dx.doi.org/10.17951/j.2021.34.2.43-64
Data publikacji: 2021-06-12 13:30:12
Data złożenia artykułu: 2020-05-23 16:44:30


Statystyki


Widoczność abstraktów - 4301
Pobrania artykułów (od 2020-06-17) - PDF - 3593

Wskaźniki



Odwołania zewnętrzne

  • Brak odwołań zewnętrznych


Prawa autorskie (c) 2021 Monika Baryła-Matejczuk, Grzegorz Kata, Wiesław Poleszak

Creative Commons License
Powyższa praca jest udostępniana na lcencji Creative Commons Attribution 4.0 International License.