Psychologia zeznań dziecięcych. Wybrane wyznaczniki poprawności zbierania materiału dowodowego

Agnieszka Muszczyńska

Streszczenie w języku polskim


W artykule opisano sytuację dziecka w procesie, prawne aspekty jego przesłuchania, wpływ procesów rozwojowych na kształtowanie się zeznań, naturalne tendencje dzieci, czynniki wpły­wające na zmienność relacji. Przesłuchanie jest trudną w realizacji czynnością procesową zmie­rzającą do uzyskania środka dowodowego. Poprawność w jego organizacji wydaje się kluczowa dla późniejszej oceny wiarygodności. Artykuł dotyczy interdyscyplinarnej problematyki dziecka w procesie. Wykazuje ważność psychologii dla przedstawicieli judykatury oraz ukazuje psycho­logom (współpracującym z wymiarem sprawiedliwości), jak umocowania prawne wpływają na status dziecka w procedurze karnej. Ponadto celem artykułu jest próba wyróżnienia czynników definiujących aspekty poprawnej organizacji i prowadzenia wywiadu z dzieckiem, a także ana­liza współczesnych osiągnieć poprzez przegląd badań psychologicznych. Przede wszystkim zaś celem jest zrozumienie, co sprawia, że dziecko otwarcie relacjonuje zdarzenia w kierunku ich prawdziwości.


Słowa kluczowe


psychologia zeznań dziecięcych; przesłuchanie sądowe dzieci; sugestia; odbieranie zeznań od dzieci

Pełny tekst:

PDF

Bibliografia


Ahern, E.C., Stolzenberg, S.N., Lyon, T.D. (2015). Do Prosecutors Use Interview Instructions or Build Rapport with Child Witnesses? Behavioral Sciences and the Law, 33(4), 476–492. DOI: 10.1002/bsl.2183.

Anagnostaki, L., Wright, M.J., Papathanasiou, A. (2013). Secrets and Disclosures: How Young Children Handle Secrets. The Journal of Genetic Psychology, 174(3), 316–334. DOI: 10.1080/00221325.2012.672350.

Baley, S. (1933). Ekspertyza psychologiczna. Archiwum Kryminologiczne, 1(3–4), 327–362.

Bethel, C.L., Stevenson, M.R., Scassellati, B. (2011). Secret-Sharing: Interactions between a Child, Robot, and Adult. IEEE International Conference on Systems, Man, and Cybernetics, Anchorage, AK, USA, 2489–2494. DOI: 10.1109/ICSMC.2011.6084051.

Binet, A. (1900). La Suggestibilité. Schleicher Freres.

Bull, R. (2003). Uzyskiwanie informacji od dziecka występującego w roli świadka. W: A. Memon, A. Vrij, R. Bull (Eds.), Prawo i psychologia. Wiarygodność zeznań i materiału dowodowego (s. 231–255). GWP.

Ceci, S.J., Bruck, M. (1995). Jeopardy in the Courtroom: A Scientific Analysis of Children’s Testimony. American Psychological Association. DOI: 10.1037/10180-000.

Ceci, S.J., Ross, D.F., Toglia, M.P. (1987). Suggestibility of Children’s Memory: Psychole-gal Implications. Journal of Experimental Psychology: General, 116(1), 38–49. DOI: 10.1037/0096-3445.116.1.38.

Chociłowska, H., Cichowska, B., Cichowska, Z., Czułowka, H., Kajka, U., Kamionek, J., Kamierczyk, R., Krajewska, M., Makowska, I., Pakosz, B., Pankowski, C., Pytlak, A., Sobol, E., Ta¬zbir, W., Wojsła, W., Wróbel, B., Zagrodzka, M., Żaczek, D. (1988a). Dziecko. W: M. Szymczak (red.), Słownik języka polskiego (s. 498, t. 1). Warszawa: PWN.

Chociłowska, H., Cichowska, B., Cichowska, Z., Czułowka, H., Kajka, U., Kamionek, J., Kamierczyk, R., Krajewska, M., Makowska, I., Pakosz, B., Pankowski, C., Pytlak, A., Sobol, E., Tazbir, W., Wojsła, W., Wróbel, B., Zagrodzka, M., Żaczek, D. (1988b). Dzieciństwo. W: M. Szymczak (red.), Słownik języka polskiego (s. 498, t. 1). Warszawa: PWN.

Cole, W.G., Loftus, E.F. (1979). The Incorporating New Information into Memory. The American Journal of Psychology, 92(3), 413–425.

Colman, A.M. (2009). Słownik psychologii. Warszawa: PWN.

Dale, P.S, Loftus, EF., Rathbun, L. (1978). The Influence of the Form of the Question on the Eye¬witness Testimony of Preschool Children. Journal of Psycholinguistic Research, 7, 269–277.

Drabik, L., Kłosińska, A., Kubiak-Sokół, A., Sobol, E., Stankiewicz, A., Szewczyk, M., Wiśniakowska, L. (2005a). Dziecko. W: J. Bralczyk (red.), Słownik 100 tysięcy potrzebnych słów (s. 149). Warszawa: PWN.

Drabik, L., Kłosińska A., Kubiak-Sokół, A., Sobol, E., Stankiewicz, A., Szewczyk, M., Wiśniakowska, L. (2005b). Dzieciństwo. W: J.Bralczyk (red.), Słownik 100 tysięcy potrzebnych słów (s. 149). PWN.

Flin, R.H., Stevenson, Y. Davies, G.M. (1989), Children’s Knowledge of Court Proceedings. British Journal of Psychology, 80, 285–297. DOI: 10.1111/j.2044-8295.1989.tb02321.x.

Foster, I., Talwar, V., Crossman, A. (2023). ‘I Like You So ...’: How Transgressor and Interviewer Likeability and Familiarity Influence Children’s Disclosures. Psychiatry, Psychology and Law, 31(5), 797–815. DOI: 10.1080/13218719.2023.2214931.

Goodman, G.S., Reed, R.S. (1986). Age differences in eyewitness testimony. Law and Human Behavior, 10, 317-332.

Hartwig, J., Wilson, J.C. (2002). Factors Affecting Children’s Disclosure of Secrets in an Investigatory Interview. Child Abuse Review, 11(2), 77–93. DOI: 10.1002/car.725.193

Hudson, J.A. (1990). Constructive Processing in Children’s Event Memory. Developmental Psychology, 26(2), 180–187. DOI: 10.1037/0012-1649.26.2.180.

Kielar-Turska, M. (2020). Kształtowanie się naukowej psychologii rozwoju człowieka. W: J. Trempała (red.), Psychologia rozwoju człowieka (s. 3–27). Warszawa: PWN.

Kołodziejczyk, A. (2014). Późne dzieciństwo – młodszy wiek szkolny. W: J. Trempała (red.), Psychologia rozwoju człowieka (s. 234–258). Warszawa: PWN.

Koriat, A., Goldsmith, M., Schneider, W., Nakash-Dura, M. (2001). The Credibility of Children’s Testimony: Can Children Control the Accuracy of Their Memory Reports? Journal of Experi¬mental Child Psychology, 79(4), 405–437. DOI: 10.1006/jecp.2000.2612.

Kozakiewicz, M. (1998). Młodzież – teorie młodzieży. W: W. Szewczuk (red.), Encyklopedia psychologii (s. 224–255). Warszawa: Fundacja Innowacja.

Kwiatkowska-Darul, V. (2001). Przesłuchanie dziecka. Zakamycze.

Lamb, M.E., Fauchier, A. (2001). The Effects of Question Type on Self-Contradictions by Children in the Course of Forensic Interviews. Applied Cognitive Psychology, 15(5), 483–491.

Martyniak, Z. (1985). Szczególne kategorie świadków w postępowaniu sądowym. W: S. Waltoś (red.), Świadek w procesie sądowym. Warszawa: Wydawnictwo Prawnicze.

Memon, A., Vartoukian, R. (1996). The Effects of Repeated Questioning on young Children’s Eyewitness Testimony. British Journal of Psychology, 87(3), 403–415. DOI: 10.1111/j.2044- 8295.1996.tb02598.x.

Namysłowska, I. (2004). Psychiatria dzieci i młodzieży. Warszawa: PZWL Wydawnictwo Lekarskie.

Nelson, K. (1986). Even Knowledge: Structure and Function in Development. Hillsdale, NJ: Erlbaum.

Okoń, W. (1981). Słownik pedagogiczny. Warszawa: PWN.

Perry, N.W., McAuliff, B.D., Tam, P., Claycomb, L., Dostal, C., Flanagant, C. (1995). When Lawyers Question Children. Law Human Behavior, 19, 609–629. DOI: 10.1007/BF01499377.

Peterson, C.C., Siegal, M. (1995). Deafness, Conversation and Theory of Mind. Journal of Child Psychology and Psychiatry, 36(3), 459–474. DOI: 10.1111/j.1469-7610.1995.tb01303.x.

Poole, D.A., White, L.T. (1991). Effects of Question Repetition on the Eyewitness Testimony of Children and Adults. Developmental Psychology, 27(6), 975–986. DOI: 10.1037/0012-1649.27.6.975.

Poole, D.A., White, L.T. (1993). Two Years Later: Effect of Question Repetition and Retention Interval on the Eyewitness Testimony of Children and Adults. Developmental Psychology, 29(5), 844–853. DOI: 10.1037/0012-1649.29.5.844.

Saywitz, K.J., Goodman, G.S., Lyon, T.D. (2002). Interviewing Children in and Out of Court: Current Research and Practice Implications. W: J. Myers, L. Berliner, J. Briere, C.T. Hendrix, C. Jenny, T. Reid (Eds.), The APSAC Handbook on Child Maltreatment (s. 349–377). Thousand Oaks, CA: Sage.

Saywitz, K.J., Snyder, L., Lamphear, V. (1996). Helping Children Tell What Happened: A Follow- Up Study of the Narrative Elaboration Procedure. Child Maltreatment, 1(3), 200–212. DOI: 10.1177/1077559596001003003.

Schaffer, D.R., Kipp, K. (2015). Psychologia rozwoju od dziecka do dorosłości.Gdańsk: Harmonia Universalis.

Siegal, M., Waters, L.J., Dinwiddy, L.S. (1988). Misleading Children: Causal Attributions for In¬consistency under Repeated Questioning. Journal of Experimental Child Psychology, 45(3), 438–456. DOI: 10.1016/0022-0965(88)90041-0.

Sobol, E. (2005). Słownik języka polskiego. Warszawa: PWN.

Sokołowska, J. (1959). Dziecko jako świadek. Warszawa: Wydawnictwo Prawnicze.

Stanik, J.M. (1985). Badania nad psychologicznymi uwarunkowaniami wiarygodności zeznań świadków. W: S. Waltoś (red.), Świadek w procesie sądowym (s. 323–421). Warszawa: Wydawnictwo Prawnicze.

Stern, W. (1910). Abstracts of Lectures on the Psychology of Testimony and on the Study of Individuality. The American Journal of Psychology, 21(2), 270–282. DOI: 10.2307/1413003.

VanOss Marin, B., Holmes, D.L., Guth, M., Kovac, P. (1979). The Potential of Children as Eyewitnesses: A Comparison of Children and Adults on Eyewitness Tasks. Law and Human Behavior, 3(4), 295–306. DOI: 10.1007/BF01039808.

Warren-Leubecker, A., Tate, C.S., Hinton, I.D., Ozbek, I.N. (1989). What Do Children Know about the Legal System and When Do They Know It? First Steps Down a Less Traveled Path in Child Witness Research. W: S.J. Ceci, M.P. Toglia, D.F. Ross (Eds.), Perspectives on Children’s Tes¬timony (s. 158–183). Springer Verlag.

Waterman, A.H., Blades, M., Spencer, Ch.P. (2010). Indicating When You Do Not Know the Answer: The Effect of Question Format and Interviewer Knowledge on Children’s ‘Don’t Know’ Responses. British Journal of Developmental Psychology, 22(3), 335–348. DOI: 10.1348/0261510041552710.

Akty prawne

Konwencja o prawach dziecka, przyjęta przez Zgromadzenie Ogólne Narodów Zjednoczonych dnia 20 listopada 1989 r. (Dz.U. 1991 Nr 120, poz. 526).

Ustawa z dnia 19 kwietnia 1969 r. – Kodeks karny (Dz.U. 1969 Nr 13, poz. 94 ze zm.).

Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. – Kodeks cywilny (Dz.U. 1964 Nr 16, poz. 93 ze zm.).

Ustawa z dnia 26 czerwca 1974 r. Kodeks pracy (Dz.U. 1974 Nr 24, poz. 141 ze zm.).

Ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. – Kodeks karny (Dz.U. 1997 Nr 88, poz. 553 ze zm.).

Ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. – Kodeks karny wykonawczy (Dz.U. 1997 Nr 90, poz. 557 ze zm.).

Ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. – Kodeks postępowania karnego (Dz.U. 1997 Nr 89, poz. 555 ze zm.).

Ustawa z dnia 6 stycznia 2000 r. o Rzeczniku Praw Dziecka (Dz.U. 2000 Nr 6 poz. 69).

Wyrok Sądu Najwyższego z 20 stycznia 1981 roku (sygn. akt I KR 329/80).




DOI: http://dx.doi.org/10.17951/j.2025.38.2.175-194
Data publikacji: 2025-10-28 13:34:04
Data złożenia artykułu: 2025-06-10 14:01:21


Statystyki


Widoczność abstraktów - 0
Pobrania artykułów (od 2020-06-17) - PDF - 0

Wskaźniki



Odwołania zewnętrzne

  • Brak odwołań zewnętrznych


Prawa autorskie (c) 2025 Agnieszka Muszczyńska

Creative Commons License
Powyższa praca jest udostępniana na lcencji Creative Commons Attribution 4.0 International License.