Radzenie sobie ze stresem w zawodzie nauczyciela – raport z badań

Stefan Tomasz Kwiatkowski

Streszczenie w języku polskim


W artykule zostały zaprezentowane wyniki badań przeprowadzonych z udziałem 142 nauczycieli szkół podstawowych. Punktem wyjścia analiz uczyniono rozważania odnoszące się do nauczycielskiego stresu zawodowego, natomiast ich celem było: a) określenie siły tendencji osób badanych do stosowania poszczególnych stylów radzenia sobie ze stresem, b) wykrycie ewentualnych różnic w zakresie owych tendencji pomiędzy grupami nauczycieli wyróżnionymi ze względu na stopień awansu zawodowego, c) określenie – poprzez zastosowanie analizy korelacyjnej – ewentualnych związków pomiędzy stylami radzenia sobie ze stresem a właściwościami wewnętrznymi istotnymi z perspektywy pracy szkolnej (ze szczególnym uwzględnieniem moderatorów stresu, takich jak inteligencja emocjonalna czy kompetencje społeczne). Zastosowane procedury badawcze umożliwiły zgromadzenie danych, które ujawniły, że skłonność osób badanych do stosowania stylu radzenia sobie ze stresem skoncentrowanego na zadaniu była istotnie wyższa niż ich tendencja do angażowania się w aktywności właściwe pozostałym stylom: skoncentrowanemu na emocjach oraz skoncentrowanemu na unikaniu. W większości przypadków analizy porównawcze nie wykazały, by pomiędzy nauczycielami różniącymi się stopniem awansu zawodowego wystąpiły statystycznie istotne różnice w zakresie preferowania działań charakterystycznych dla któregokolwiek stylu. Z kolei analizy korelacyjne potwierdziły w części przypadków istnienie statystycznie istotnych związków pomiędzy poszczególnymi stylami radzenia sobie ze stresem a czynnikami kluczowymi z perspektywy zdolności nauczycieli do skutecznego stawiania czoła sytuacjom trudnym.


Słowa kluczowe


nauczyciel; stres zawodowy; radzenie sobie ze stresem; stopień awansu

Pełny tekst:

PDF

Bibliografia


Clipa O. (2017), Teacher stress and coping strategies, [w:] O. Clipa (ed.), Studies and Current Trends in Science of Education, Suceava: LUMEN Proceedings.

Cox T., Griffiths A., Rial-Gonzalez E. (2006), Badania nad stresem związanym z pracą, Bilbao: Europejska Agencja Bezpieczeństwa i Zdrowia w Pracy.

Dróżka W. (2017), „Nauczyciel wspierany” a realia pracy zawodowej, [w:] S.T. Kwiatkowski, D. Walczak (red.), Kompetencje interpersonalne w pracy współczesnego nauczyciela, Warszawa: Wydawnictwo Akademii Pedagogiki Specjalnej.

Endler N.S., Parker J.D.A. (1990), Multidimensional assessment of coping: A critical evaluation, “Journal of Personality and Social Psychology”, Vol. 58(5), DOI: https://doi.org/10.1037/0022-3514.58.5.844.

Endler N.S., Parker J.D.A., Butcher J.N. (2003), A factor analytic study of coping styles and the MMPI-2 content scales, “Journal of Clinical Psychology”, Vol. 59(10), DOI: https://doi.org/10.1002/jclp.10197.

Ferguson G.A., Takane Y. (2003), Analiza statystyczna w psychologii i pedagogice, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.

Ferguson K., Mang C., Frost L. (2017), Teacher stress and social support usage, “Brock Education Journal”, Vol. 26(2).

Garibaldi M., Ruddy S., Kendziora K., Osher D. (2017), Assessment of climate and conditions for learnining, [w:] J.A. Durlak, C.E. Domitrovich, R.P. Weissberg, T.P. Gullotta (eds.), Handbook of Social and Emotional Learning. Research and Practice, New York: The Guilford Press.

Greenglass E.R. (1993), The contribution of social support to coping strategies, “Applied Psychology: An International Review”, Vol. 42(4), DOI: https://doi.org/10.1111/j.1464-0597.1993.tb00748.x.

Herman K.C., Reinke W.M. (2015), Stress Management for Teachers: A Proactive Guide, New York: The Guilford Press.

Heszen I. (2014), Psychologia stresu. Korzystne i niekorzystne skutki stresu życiowego, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.

Jaworowska A., Brzezińska U. (2014), Bochumski Inwentarz Osobowościowych Wyznaczników Pracy Rudigera Hossiepa i Michaela Paschena, Warszawa: Pracownia Testów Psychologicznych Polskiego Towarzystwa Psychologicznego.

Jaworowska A., Matczak A. (2005), Popularny Kwestionariusz Inteligencji Emocjonalnej. Podręcznik, Warszawa: Pracownia Testów Psychologicznych Polskiego Towarzystwa Psychologicznego.

Konarzewski K. (1994), Nauczyciel, [w:] K. Konarzewski (red.), Sztuka nauczania. Szkoła, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.

Kretschmann R. (2003), Obciążenia w zawodzie nauczycielskim i ich skutki, [w:] R. Kretschmann, K. Kirchner-Liss, I. Lange-Schmidt, R. Miller, E. Rabens, J. Thal, M. Zitzner (red.), Stres w zawodzie nauczyciela, Gdańsk: GWP.

Kwiatkowski S.T. (2017a), Between submission and independce – locus of control as a factor determining the choosing of the teaching profession and teacher efficacy, [w:] J. Bałachowicz, K. Nowak-Fabrykowski, Z. Zbróg (eds.), International Trends in Preparation of Early Childhood Teachers in a Changing World, Warszawa: Wydawnictwo Akademii Pedagogiki Specjalnej.

Kwiatkowski S.T. (2017b), Kształcenie społeczno-emocjonalne nauczycieli szkół podstawowych – fakultatywność czy obligatoryjność?, [w:] J. Madalińska-Michalak (red.), O nową jakość edukacji nauczycieli, Warszawa: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego.

Kwiatkowski S.T. (2017c), Znaczenie kształcenia społeczno-emocjonalnego w rozwijaniu kluczowych kompetencji współczesnych nauczycieli, [w:] S.T. Kwiatkowski, D. Walczak (red.), Kompetencje interpersonalne w pracy współczesnego nauczyciela, Warszawa: Wydawnictwo Akademii Pedagogiki Specjalnej.

Kwiatkowski S.T. (2018a), Czynniki warunkujące radzenie sobie nauczycieli szkół podstawowych z wyzwaniami zawodowymi – relacja z badań, „Edukacja Ustawiczna Dorosłych”, nr 4(103) (w druku).

Kwiatkowski S.T. (2018b), Stopień awansu zawodowego nauczycieli szkół podstawowych a poziom ich inteligencji emocjonalnej i kompetencji społecznych, „Studia z Teorii Wychowania”, nr 3(24) (w druku).

Kyriacou C. (2001), Teacher stress: Directions for future research, “Educational Review” Vol. 53(1), DOI: https://doi.org/10.1080/00131910120033628.

Lazarus R.S., Folkman S. (1984), Stress, Appraisal and Coping, New York: Springer Publishing Company.

Łosiak W. (2008), Psychologia stresu, Warszawa: Wydawnictwa Akademickie i Profesjonalne.

Łukasik J.M. (2017), Zaniedbane obszary w procesie kształcenia do zawodu nauczyciela, „Labor et Educatio”, nr 5.

Łukaszewski W. (2015), Koncepcje sytuacji trudnych: krok naprzód czy krok wstecz?, „Czasopismo Psychologiczne – Psychological Journal”, nr 21(1).

Matczak A., Jaworowska A., Fecenec D., Stańczak J., Bitner J. (2009), Człowiek w pracy. Podręcznik, Warszawa: Pracownia Testów Psychologicznych Polskiego Towarzystwa Psychologicznego.

Mayer J.D., Salovey P., Caruso D.R. (2004), Emotional intelligence: Theory, findings, and implications, “Psychological Inquiry”, Vol. 15(3), DOI: https://doi.org/10.1207/s15327965pli1503_02.

Muchacka-Cymerman A., Tomaszek K. (2017), Syndrom wypalenia w zawodzie nauczyciela i w roli ucznia. Przegląd literaturowy, „Forum Oświatowe”, nr 30(2).

Nasser Abu-Alhija F. (2015), Teacher stress and coping: The role of personal and job characteristics, “Procedia – Social and Behavioral Sciences”, No. 185.

Oleś P. (2011), Wprowadzenie do psychologii osobowości, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe Scholar.

Parray W.M., Kumar S., Awasthi P. (2016), Stress among teachers: A theoretical examination, “International Journal of Indian Psychology”, Vol. 3(57).

Pyżalski J. (2010), Stresory w środowisku pracy nauczyciela, [w:] J. Pyżalski, D. Merecz (red.), Psychospołeczne warunki pracy polskich nauczycieli. Pomiędzy wypaleniem zawodowym a zaangażowaniem, Kraków: Oficyna Wydawnicza Impuls.

Rotter J. (1966), Generalized expectancies for internal versus external control of reinforcement, “Psychological Monographs: General and Applied”, Vol. 80(1), DOI: https://doi.org/10.1037/h0092976.

Strelau J., Jaworowska A., Wrześniewski K., Szczepaniak P. (2013), Kwestionariusz radzenia sobie w sytuacjach stresowych. Podręcznik, Warszawa: Pracownia Testów Psychologicznych Polskiego Towarzystwa Psychologicznego.

Salovey P., Bedell B.T., Detweiler J.B., Mayer J.D. (1999), Coping intelligently. Emotional intelligence and the coping proces, [w:] C.R. Snyder (ed.), Coping: The Psychology of What Works, New York–Oxford: Oxford University Press.

Terelak J.F. (2008), Człowiek i stres. Koncepcje, źródła, reakcje, radzenie sobie, modyfikatory, Bydgoszcz–Warszawa: Oficyna Wydawnicza Branta.

Wieczorkowska G., Kochański P., Eljaszuk M. (2005), Statystyka. Wprowadzenie do analizy danych sondażowych i eksperymentalnych, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe Scholar.

Zeidner M., Matthews G., Roberts R.D. (2006), Emotional intelligence, coping with stress and adaptation, [w:] J. Ciarrochi, J.R. Forgas, J.D, Mayer (eds.), Emotional Intelligence in Everyday Life: A Scientific Inquiry, Philadelphia: Psychology Press.

Zubrzycka-Maciąg T. (2013), Skuteczność warsztatu antystresowego dla nauczycieli, „Studia z Teorii Wychowania”, nr 1(6).




DOI: http://dx.doi.org/10.17951/j.2018.31.3.133-162
Data publikacji: 2019-02-26 17:52:11
Data złożenia artykułu: 2019-01-05 15:46:25


Statystyki


Widoczność abstraktów - 6199
Pobrania artykułów (od 2020-06-17) - PDF - 3331

Wskaźniki



Odwołania zewnętrzne

  • Brak odwołań zewnętrznych


Prawa autorskie (c) 2019 Stefan Tomasz Kwiatkowski

Creative Commons License
Powyższa praca jest udostępniana na lcencji Creative Commons Attribution 4.0 International License.